Informator krajoznawczy

Szczecin-Podjuchy - prawobrzeżna dzielnica Szczecina, położona pomiędzy Regalicą a stokami Wzgórz Bukowych, 13 km na pd. wsch. od centrum miasta. W przeszłości była to stara słowiańska wieś wzmiankowana w 1226 r. W 1328 r. książę Otto I nadał ją pierwotnie Dąbiu, a 1334 r. Szczecinowi. Wieś była często wymieniana w kronikach rozwoju przemysłu na tym obszarze. Już w XIV w. wypalano tu wapno, kopano piasek, żwir, gliny, kredę a nawet węgiel brunatny. Do 1945 r. byty tu czynne dwie duże cementownie. W 1939 r. Podjuchy włączono w granice miasta. Obecnie jest to dzielnica mieszkaniowa (z wieżowcami), ale i z zachowanymi licznymi starymi, stylowymi willami na wsch. zboczach doliny Odry. Przy ul. Niklowej (obok pl. Wolności) neogotycki kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła z 1875 r., zbudowany z czerwonej cegły. Na­przeciw dworca kolejowego, u zbiegu ul. Metalowej i Walczaka znajduje się tablica ku czci sapera Mariana Walczaka, który 1.07.1946 r. zginął w czasie referendum w Zieluniu (woj. mazowieckie). Przy zbiegu ul. Granitowej i Gwiaździstej, rozległe wyrobisko starej kopalni kredy, ze stokiem o wys. ok. 40 m sztucznie wyrównanego Wzgórza Akademickiego. Przy autostradzie, w pobliżu ul. Smoczej, głaz narzutowy o obwodzie 7,2 m, wys. 1,5 m. Przy dawnej leśni­czówce (ul. Smocza) tulipanowiec o obwodzie 105 cm (pomnik przyrody). Na pograniczu z sąsiadującym od pd. przedmieściem Żydowce - wyrobisko żwirowni, w rejonie, którego zachowały się ślady stanowisk ogniowych polskich artylerzystów, ostrzeliwujących centrum Szczecina w marcu 1945 r. Z okolicznych wzgórz liczne punkty widokowe na dolinę Odry i Szczecin.

Droga Kołowska - główna trasa komunikacyjna w obrębie Puszczy Bukowej przebiegająca wzdłuż całego pasma Wzgórz Bukowych. Łączy Szczecin Podjuchy (ul. Smocza) z międzynarodową szosą Świnoujście - Jakuszyce E 65; droga wojewódzka 436 do zbiegu z Leśną Szosą, potem 437 do Dobropola Gryfińskiego. Zasadniczy kierunek przebiegu płd.-wschodni i wschodni.

Dęby "Wartownicy" - 2 dęby szypułkowe (obwód 415 cm i 380 cm) rosnące na przed­łużeniu ul. Smoczej, za wiaduktem autostrady (na rozwidleniu dróg do Kołowa i Chlebowa, w płn. części Kniei Bukowej), na szlaku czarnym (w obrębie Nadleśnictwa Gryfino). Nazwa drzew nawiązuje do istniejącego w tym rejonie (strzelnica wojskowa i uroczysko Mosty) w czasie II wojny światowej, obozu włókniarek przywiezionych z Łodzi i Pabianic do niewolniczej pracy w fabryce sztucznego jedwabiu.

Bukowe Zdroje im. prof. dr Tadeusza Dominika - rezerwat przyrody w płn.-zach. części puszczy. Największy i najpiękniejszy rezerwat w Puszczy Bukowej utworzony w dla ochrony podzespołu buczyny pomorskiej z kostrzewą leśną w runie, łęgu jesionowego i kwaśnej dąbrowy. Obejmuje tereny silnie zróżnicowane pod względem siedliskowym o bardzo zróżnicowanej rzeźbie terenu. Z północy na południe przecina ten obszar głęboka dolina Chojnówki z pięknie wykształconym łęgiem jesionowym ze stanowiskami turzycy zgrzebłowatej, gatunku znanego w kraju tylko z dwu stanowisk poza Puszczą Bukową. Przy wyciekach u stóp stoków występuje buczyna źródliskowa z wieloma gatunkami roślin storczykowatych i rzadką stokłosą gałęzistą. Stoki wzniesień pokrywa buczyna pomorska w podzespołach typowym i z kostrzewą leśną w runie. Spotyka się tu także płaty zespołu kwaśnej dąbrowy. Rezerwat utworzony w 1956 r. obejmował pierwotnie pow. 216,28 ha, zaś od 1964 r. obejmuje 205,90 ha

Czajcza Góra, Kopiec - wzgórze 127 m n.p.m., w płd.-zach. części puszczy, położone na wsch. od Długiej Góry i na płd.-zach. od Czajczej Przełęczy. Kształtem przypomina literę "U", której ramiona są zwrócone ku płd.-wsch. Obejmują one z trzech stron Dolinę Smreczyńską. Ramię zach. przechodzi w wąską ostrogę odgiętą na płd.-zach.; ma ono trzy szczyciki, z których wysunięty najdalej na płd. osiąga 115,4 m n.p.m. i opada ku Czajczemu Dołowi od zach. i stromo ku dolinie Ponikwy. Jest to najwyższy stok na terenie puszczy, przekraczający 60 m wys. względnej. Porośnięte buczyną ok. 120-letnią.

Czajcza Przełęcz - obniżenie terenu, 112 m n.p.m., w południowo-zachodniej części puszczy, między Wodnikiem od północnego-wschodu i Czajczą Górą od południowego-zachodu; ku południowemu.-wschodowi zejście do doliny Ponikwy, zaś ku północnemu-zachodowi - do wschodniego krańca Niecki Kluckiej (przez malowniczą polanę ze ścianą daglezji zielonej, inaczej jedlicy Douglasa) od północy porośnięta buczyną, od zachodu - sosną.

Ponikwa - strumień dług. ok. 1 km w środkowej części puszczy. Główne źródło leży w pięknej, szerokiej dolinie rozdzielającej wzgórza Wodnik od zach. i Łowczyn od wsch., obudowane w 1906 r. przez Buchheide Verain, w 1927 r., obecnie zachowana częściowo; dwa pozostałe źródła znajdują się w podmokłej, gęsto zakrzewionej dolince u wylotu Świstówki. Płynie z płn.-wsch. na płd.-zach. i, natrafiwszy na podłoże przepuszczalne, zanika na wprost Czajczej Góry. Przy wyższym stanie wody tworzy niewielkie rozlewisko nieco bliżej Drogi Binowskiej Niegdyś strumień obfitował w wodę na tyle, że mimo jej ubytku na luźnych utworach podłoża, uchodził do zanikającego dziś jez. Węglinko.

Świstówka - malownicza, wąska, dość stroma dolina w środkowej części puszczy, schodząca od Przełęczy Bukowej, a na płd.-zach. ku dolinie Ponikwy; dolny odcinek częściowo podmokły, w gęstych zaroślach znajdują się źródła Ponikwy.

Przełęcz Bukowa K r z y ż ó w k a (!) - obniżenie głównego pasma Wzgórz Bukowych, 133,8 m n.p.m., porośnięte ok. 90-letnią buczyną. Miejsce zbiegu dróg: Kołowskiej (Szczecin Podjuchy ok. 6 km, Kołowo ok. 3 km), Dolinnej (Szczecin Klęskowo ok. 4 km), Mazowieckiej (Binowo ok. 3 km). Od strony płd.-zach. początek doliny Świstówka; na płd.-wsch. odgałęzia się grzbiet Rosochy; od płn.-wsch. płaskowyż Zwierzyńca, a na jego stoku opadającym ku Drodze Dolinnej - Szubieniczne; od płn.-zach. dolina Widowisko.

Droga Dolinna - łączy Szczecin Klęskowo (ul. Chłopska) ze skrzyżowaniem dróg na Przełęczy Bukowej, odcinek drogi wojewódzkiej 432, brukowana. Prowadzi doliną strumienia Rudzianka. Malownicza, urozmaicona krajobrazowo.

Królewska Ścieżka - łączy główne źródło Ponikwy (w obudowie kamiennej) z Drogą Grońskiego przy głazie nazwanym jego imieniem. Szczególnie urozmaicona krajobrazowo i najpełniej ukazująca zróżnicowanie geomorfologiczne terenu puszczy.

Wilkowisko - trójkątna dolina w środkowej części puszczy między Bukowcem od płn., Łowczynem i Drogą Kołowską od zach. oraz Zwierzyńcem i Drogą Dolinną od wsch.. Na płd.-wsch. krańcu znajduje się źródło Rudzianki, zaś na krańcu płn. niewielkie spiętrzenie jej wód zwane Źródełkiem pod Bukowcem (zdjęcie z prawej strony) , obok którego krąg ogniskowy i parking.

Bukowiec - najwyższe wzgórze w głównym grzbiecie Wzgórz Bukowych i najwyższe wzniesienie całej Niziny Szczecińskiej, 148,3 m n.p.m. Leży między przełęczą Trzech Braci, Cietrzewicą i Drogą Chojnowską na zach., Doliną Zięby, Wilkowiskiem i doliną Rudzianki od płd. i wsch., i doliną Leniwki (Zielawą) na płn. Przecięty płytkim przekopem Drogi Kołowskiej. Porośnięty piękną prześwietloną stuletnią buczyną. Na płaskim wierzchołku znajdowała się niegdyś wieża widokowa (obecnie na jej miejscu wznosi się pożarowa wieża obserwacyjna). Węzeł szlaków turystycznych (czarny i czerwony), ulubione docelowe miejsce wycieczek i rajdów. Na płd.-zach. stoku, opadającym ku Dolinie Zięby, samotny grób z 1935 r. ofiary nieszczęśliwego wypadku, który wydarzył się w tym miejscu.

Siodło Zielawy - przełęcz, obniżenie wzniesienia, którym przebiega Królewska Ścieżka na skrzyżowaniu z doliną Zielawy; strome zbocza sięgające ok. 30 m wys. względnej

Głaz Serce (Młyński Kamień, Młyńskie Koło) - płaski blok granitu o obwodzie 14,5 m, wysokości 1,5 m, szerokości 4,5 m W-E oraz 4,2 m N-S zalega po zachodniej stronie Królewskiej Ścieżki w pobliżu obniżenia doliny Świdnik, ok. 250 m na wsch. od Orlego Gniazda. Nazwa Serce nawiązuje do charakterystycznego kształtu.

Głaz Grońskiego - Kamień Stanisława Grońskiego, do 1957 r. Kamień Aleksandra Świętochowskiego, albo Bolkowy Głaz (Kamień) ku czci Bolesława Krzywoustego. Gnejs szaroróżowy, średnioziamisty, blok odspojony z zachowanym otworem na założenie ładunku wybuchowego, obwód 12,3 m, wysokość ponad powierzchnię ziemi 1,4 m, wydłużony, długość z NW-SE 4,5 m. 23.08.1959 r. PTTK umieściło na głazie marmurową tablicę inskrypcyjną upamiętniającą Stanisława Grońskiego („Pamięci Stanisława Grońskiego czołowego taternika polskiego, pioniera turystyki na Ziemi Szczecińskiej, zginał w Masywie Mount Blanc w sierpniu 1957. PTTK), w 1976 r. zmieniono tablicę na metalową. Zalega na niewielkim podwyższeniu terenu po południowej stronie Drogi Grońskiego w odległości 800 m od Dębów Bolesława Krzywoustego w Szczecinie Klęskowie.

Szczecin-Klęskowo - osiedle Szczecina wchodzące w skład dzielnicy Prawobrzeże. Leży w południowo-wschodniej części miasta, na północnym skraju Wzgórz Bukowych, w dolinie Rudzianki, w sąsiedztwie autostrady A6. Od zachodu sąsiaduje z Osiedlem Bukowym, od północy z Osiedlem Majowym a od wschodu z Kijewem. Południową granicę osiedla stanowi granica administracyjna miasta na stokach Wzgórz Bukowych. Wraz z Os. Bukowym tworzy wspólną Radę Osiedla Bukowe - Klęskowo. W przeszłości była to stara wieś słowiańska, która w 1274 r. przeszła w po­siadanie cystersów z Kołbacza. W 1817 r. tutejszy majątek kupił Carl A. Dohrn, ojciec Antona i Heinricha, mecenasów sztuki i założycieli Muzeum Miejskiego w Szczecinie. Podobnie jak większość prawobrzeżnych osiedli, w 1939 Klęskowo zostało włączone w granice tzw. Wielkiego Szczecina. Od tej pory jest częścią miasta z przerwą przez trzy powojenne lata (1945-1948), kiedy leżało w ówczesnym powiecie gryfińskim. Podczas walk o Szczecin w marcu 1945 zostało mocno zniszczone. Obecnie wybudowano tu nowoczesne osiedla mieszkaniowe: Bukowe, Nad Rudzianką. Przy ul. Kolorowych Domów gotycki kościół pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika. Zbudowany z kamienia i cegły na przełomie XIV i XV w., przebudowany w XVII w. i w 1896 r. Zniszczony w 1945 r., został odbudowany w 1. 1976-79, zaś w roku 1997 od strony zach. dobudo­wano dużą halę. W 2000 rozpoczęto budowę kościoła pw. Chrystusa Dobrego Pasterza wg projektu arch. Anny Zaniewskiej. Przy szkole podstawowej nr 74 im. Stanisława Grońskiego ustawiony został "Milenijny Krzyż Dziękczynny". Nad doliną Rudzianki (ul. Chłopska) imponujący wiadukt podszczecińskiej autostrady (rozpiętość 241,5 m, wys. 22 m, szer. 23,5 m). Odcinek autostrady Berlin - Szczecin oddano do eksploatacji w 1936 r. Na dalszych odcinkach prace trwały do 1943 r. Niemcy masowo wykorzystywali tu do pracy jeńców wojennych i robotników przymusowych. Na pd. krańcu Klęskowa starodrzew dębowy, wśród którego Dęby Bolesława Krzywoustego - dwa piękne 700-letnie okazy o obwodzie 640 i 620 cm (pomniki przyrody). W pobliżu okazały wiąz polny o obwodzie 345 cm, najgrubszy na terenie Puszczy Bukowej. W pd. zach. części Osiedla Bukowego, przy autostradzie znajdują się głaz św. Wojciecha (obwodzie 5,50 m, wys. 1,25 m) oraz buk (obwód 460 cm), pomnik przyrody im. Wojciecha Lipniackiego.

Opracowanie na podstawie Leksykonu "Puszcza Bukowa" Wojciecha Lipniackiego - Waldemar Hejza