Informator krajoznawczy

Dzisiejsza wędrówka wiedzie przez Puszczę Bukową zwaną także Knieją Bukową. Lasy (najważniejszą formacją jest buczyna pomorska) Kniei Bukowej o powierzchni 7600 ha porastają pasmo wzniesień morenowych Wzgórz Bukowych, ukształtowanych głównie przez lądolód skandynawski. W wyniku działalności wód polodowcowych, przekraczające znacznie 100 m n.p.m. wzniesienia (najwyższe Bukowiec - 149 m n.p.m.), zostały porozcinane siecią głębokich dolin, jarów i parowów. W obniżeniach terenu znajdują się oczka wodne i torfowiska, miejscami licznie występują głazy narzutowe. Ozdobą krajobrazu są liczne, mocno meandrujące potoki, z których największe to: Chojnówka, Rudzianka i Kłobucki Potok. W granicach Puszczy znajduje się 13 jezior, z których największymi są: Jezioro Glinna (75,6 ha) i Jezioro Binowskie (52,4 ha). Na północnym skraju Puszczy znajduje się malownicze Jezioro Szmaragdowe (2,6 ha), powstałe w miejscu zalanej w 1925 roku kopalni wapieni kredowych.

Knieję tworzą w 70% wspaniałe drzewostany bukowe, znacznych rozmiarów (30-40 metrów wysokości i 3-4 metrów obwodu), a wiek ich często osiąga 200 lat. Drugim, pod względem zajmowanej powierzchni, gatunkiem występującym w Puszczy jest dąb, a następnie: olsza, grab, jesion, brzoza, sosna i sztucznie wprowadzone do drzewostany: świerki i modrzewie.

Wyróżniono tutaj 13 leśnych i 73 nieleśnych zespołów florystycznych, ze 1100 gatunkami roślin naczyniowych (w tym 58 prawnie chronionych) i 175 gatunkami fauny prawnie chronionej. Najcenniejsze wartości przyrodnicze chronione są w sześciu rezerwatach leśnych na powierzchni 537 ha (Zdroje, Bukowe Zdroje, Trawiasta i Źródliskowa Buczyna, Kołowskie Parowy i Buczynowe Wąwozy).

W położonym na południowym skraju Puszczy Bukowej Ogrodzie Dendrologicznym w Glinnej rośnie ponad 1100 egzemplarzy niemal 650 gatunków drzew i krzewów. Szczególnie bogato reprezentowana jest dendroflora Ameryki Północnej oraz Południowo-wschodniej Azji.
*Dendrologia - nauka traktująca o drzewach i krzewach ozdobnych, gr. dendro- drzewo, logos - nauka.

Dla ochrony walorów krajobrazowych tego obszaru, w roku 1981 utworzono Szczeciński Park Krajobrazowy "Puszcza Bukowa"; od 2005 roku wchodzi on w skład obszarów Dyrektywy siedliskowej sieci "Natura 2000". Tereny Puszczy Bukowej są zarządzane przez Nadleśnictwo Gryfino, jedynie jej północno-zachodni skraj stanowi własność Gminy Miasta Szczecin.

Szczecin Struga (niem. Hohenkrug, dosłowne tłumaczenie - Wysoka, Górna Karczma koło Płoni), podmiejska osada, włączona w 1972 r. w granice Szczecina, położona na południowo-wschodnim skraju miasta, 15 km od jego centrum, nad Płonią, w otoczeniu lasów Puszczy Goleniowskiej. W pobliżu średniowiecznej wsi (tereny od Płoni, poprzez Henningsholm - dzisiejsze Przylesie - do Wielgowa), w 1121 roku Bolesław Krzywousty stoczył bitwę z wojskami pomorskimi.. Należy w tym miejscu dodać, że budynek przy ul. Przylesie 17 (obecnie Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii nr 1) był miejsce stacjonowania w okresie II wojny światowej dowództwa lotniczego związku taktycznego hitlerowskich Niemiec, zapewne odwiedzany przez marszałka III Rzeszy - Hermana Goeringa (stąd jego potoczna nazwa "Pałac Goeringa").

Struga to stara osada, w której w 1528 r. założono pierwszą na Pomorzu Zachodnim papiernię (przywileje księcia Barnima XI), pracującą dla potrzeb kancelarii książąt szczecińskich. Dziś na jej miejscu znajdują się budynki byłej fabryki kontenerów "Unikon". W 2002 upadłe przedsiębiorstwo Box Europe (powstałe na miejscu "Unikonu") zostało zakupione przez Rona Moora angielskiego właściciela firmy Gulf Intermodal LTD i od tego momentu, po restrukturyzacji specjalizuje się w produkcji kontenerów specjalistycznych dla kontrahentów z krajów Unii Europejskiej.

Nad Płonią położony jest piękny, rozległy park leśny (pow. 12,37 ha), w którym rośnie ok. 125 gatunków i odmian drzew i krzewów, w tym 70 egzotycznych. Wśród okazałych, pomnikowych drzew rosną m. in. legendarna lipa szerokolistna "Anastazja" (obwód 630 cm - obumarła), upamiętniająca imię drugiej żony księcia Bogusława I, córki Mieszka Starego; dąb piramidalny "Kasztelan Bars" (470 cm), nazwany tak na cześć kasztelana kołobrzeskiego, który sprowadził księżniczkę Anastazję z Poznania do Szczecina; dęby szypułkowe "Orle Dęby" (560 i 490 cm), buki (540, 560 cm), wiąz (475 cm), platany (290, 320 cm) i świerki (250, 285 cm). Z drzew obcego pochodzenia interesujące są - liczne tu - gatunki iglaste. W podszyciu parku dużo bluszczu. Obecnie park współtworzy zespół przyrodniczo-krajobrazowy, powołany w celu ochrony i odtworzenia wartości przyrodniczych (odnowiony łęg olszowo-jesionowy) i estetycznych krajobrazu w dolinie rzeki Płoni na granicy strefy ochronnej Szczecińskiego Parku Krajobrazowego "Puszcza Bukowa".

Szczecin Płonia, pierwotnie stara wieś słowiańska, zbudowana na planie owalnicy. Ulica Klonowa, biegnąca wrzecionowato po obu stronach strumienia Leszczyniec, jest właśnie pozostałością pierwotnego rozplanowania wsi, z kościołem i strumieniem na nawsiu. W XX wieku została ona rozbudowana i przekształcona w osiedle przemysłowe, stanowiące obecnie rozległe przedmieścia południowo-wschodniego Szczecina, położone na rozwidleniu Szosy Stargardzkiej (krajowa 10) i ul. Przyszłości (droga krajowa nr 3). Tereny przyległe do tego rozjazdu noszą nazwę Oleszna. Tu znajdowały się m. in. Szczecińskie Zakłady Produkcji Betonów "Gryfbet" (fabryka domów) i działające Przedsiębiorstwo Produkcji Kruszyw Lekkich "Keramzyt". Przed zakładem znajduje się ustawiony głaz narzutowy, granit szary o obwodzie 6,75 m i wysokości 2,5 m zwany "Głazem przy Keramzycie". Dąb Franciszek - dąb Franciszka Kochelaka o obwodzie 390 cm, rośnie przy ul. Klonowej. Imię nadano dla upamiętnienia mieszkającej tu od 1945 roku polskiej rodziny. Kościół pw. Świętej Rodziny ryglowy z XIX wieku, którego korpus nawowy dobudowano do XVIII wiecznej drewnianej wieży z ośmioboczną latarnią.

Lipa szerokolistna św. Ottona (Święty Otton) - rośnie na dawnym cmentarzu przykościelnym (Kościół pw. Świętej Rodziny, ul. Klonowa 16). Ma obwód 885 cm (inne źródła podają 835 cm) i wysokość ponad 30 metrów. Według miejscowej legendy została zasadzona w 1123 roku przez polską misję chrystianizacyjną, na czele której stał biskup Otton z Bambergu. Pomnikowe drzewo związane jest jeszcze z innymi legendami, które mówią, że właśnie pod nim św. Otton wygłaszał swoje kazania misyjne, a kiedy diabeł postanowił zniszczyć tutejszy kościół sprytni parafianie przywiązali świątynię do lipy, a ta dzięki mocnym korzeniom oparła się zakusom szatana ratując ją przed zagładą.

Żywotniki Zbigniewa Mazurkiewicza - rosną u wylotu ulicy Sennej, na skraju Kniei Bukowej, przy dawnej leśniczówce Bukowo (obecnie Mazurkowo). Wspaniałe okazy tui (6 sztuk o obwodzie od 140 do 215 cm) zasadzono blisko siebie tak by tworzyły zamknięty krąg; na południowy-wschód od leśniczówki znajduje się druga grupa 7 drzew (największy okaz ma obwód 320 cm). Nazwa drzew upamiętnia leśniczego pracującego tu (do połowy lat osiemdziesiątych minionego wieku) przy zagospodarowywaniu m. in. szlaków turystycznych Kniei Bukowej.

Stromżyk, Furkotna Woda - strumień wypływający z dwu źródeł: wschodniego na płn. stoku Zbójnego Wierchu i zachodniego na wsch. stoku Orlicy, płynie na płn.-zach. malowniczą doliną, miejscami o dzikim, pierwotnym charakterze; przyjmuje z lewego brzegu potok Od Polany i zaraz potem uchodzi do Lisiego Potoku. Długość około 800 m. Wzdłuż niego przebiega płd. odcinek Lisiej Drogi.

Lisi Potok, strumień wypływający z pięciu źródeł położonych na płn.-wsch. stoku Lisicy; kieruje się na płn.-wsch., płynąc bogato urzeźbioną i malowniczą doliną. Opływa Zamczysko od zach. i płn., od płd.-wsch. mija Lwią Paszczę, gdzie zasila go wodą źródło o tejże nazwie; przyjmuje z prawej największy swój dopływ Stromżyk i tu skręca ku płn.; następnie przyjmuje z lewego brzegu dwa małe cieki bez nazwy, z prawego brzegu Bukową Wodę, przecina Moskiewskie Obozowisko i na zach. krańcu Jasnej Polany uchodzi do Trawny z jej prawego brzegu. Dług. 3,6 km. Obok niego przebiega początkowo droga Kira, potem Lisia Droga.

Lwia Paszcza, malownicze koliste rozszerzenie doliny Lisiego Potoku, który zatacza tu rozległe zakole; od płn. zamknięte stokiem Odyńca, zaś od płd. - Zamczyska, u podnóża którego biegnie Kira. Od niej ku płn. prowadzi grobelka i mostek na lewy brzeg strumienia, gdzie znajdował się schron przeciwdeszczowy. Przy mostku, po prawej stronie, źródełko, w 1893 r. obudowane i ujęte w żeliwny odlew lwiej paszczy (skradziony w ostatnich latach), stąd nazwa źródełka i doliny.

Kira, droga łącząca Lisią Drogę z Kołowem, brukowana, częściowo gruntowa. Biegnie doliną Lisiego Potoku powyżej ujścia Stromżyka, początkowo na zach., potem zatacza szeroki łuk ku północy. Dług. 2,2 km.

Lisica, wzgórze, 140,2 m n.p.m., na płn. skraju Polany Kołowskiej u wylotu Królewskiego Bruku. Od strony zach. i płd. niezalesione, płaska kulminacja przechodzi tu łagodnie w okalające tereny Kołówka i wsi Kołowo, natomiast od płn. i wsch. strome stoki przekraczają 40 m wys. względnej. Niemal spod samego wierzchołka wypływa Trawna, nieco dalej ku wsch. - Lisi Potok. Na wierzchołku Ośrodek Nadawczy Polskiego Radia i TV w Szczecinie, oddany do użytku w 1963 r. Pierwotnie stała tu wieża spadochronowa. Około 1930 r. przebudowano ją na wieżę widokową o wys. 36 m. W 1963 r. ekipa specjalistów z Mostostalu Zabrze zmontowała na jej miejscu 228 - metrową iglicę stalową, na której zainstalowano anteny RTV; później dobudowano jeszcze anteną paraboliczną, podwyższając maszt o dalsze 25 m. W r. 1985 to samo przedsiębiorstwo wzniosło nowy maszt o wysokości - wraz z anteną - 267 m. W r. 1989 stary maszt rozebrano do wys. 61 m. Maszty stanowią wspaniałą dominantę całego mikroregionu Puszczy Bukowej, doskonale widoczną ze wszystkich stron w promieniu kilkunastu kilometrów.

Królewski Bruk, droga Urok, łączy Szczecin Płonię (ul. Deszczowa) z Kołowem, brukowana. Dług. 4,4 km. Na znacznych odcinkach malownicza - liczne punkty widokowe.

Kołówko, Kołowski Róg, uroczysko obejmujące płn.-zach. skraj Polany Kołowskiej i Lisicę oraz przylegające partie lasu od Drogi Górskiej do Królewskiego Bruku. W obrębie uroczyska znajdują się Lisie Stawki oraz pozostałości dawnej restauracji turystycznej Friedenslinde. Wzdłuż Drogi Kołowskiej i skraju lasu ciągi widokowe. Obecnie traktowane jako leśny parking turystyczny przy drodze do Kołowa. Obok parkingu głaz narzutowy "Serce Puszczy" ustawiony - przewieziony ze żwirowni w Glinnej, z wykutą inskrypcją od strony drogi: "Tutaj czas ma inny wymiar. Zwolnij, tu bije ... Serce Puszczy". Z przeciwległej strony wykuto napis: "Lasy Państwowe 1924 - 2004. W 80 rocznicę powstania - leśnicy RDLP Szczecin. Lipiec 2004". Szaroróżowy granit średniokrystaliczny o obwodzie 730 cm i wysokości 180 cm.

Lipa Pokoju (1871), lipa drobnolistna o obwodzie pnia 132 cm, rosnąca po wsch. stronie rozjazdu Drogi Górskiej z Drogą Kołowską, zasadzona w 1871 r. dla upamiętnienia podpisania 10.V.1871 r. we Frankfurcie nad Menem pokoju z Francją po wygranej przez Prusy wojnie 1870-71 r., na mocy którego Niemcy zagarnęły Alzację i Lotaryngię. Obok pnia 3 kamienie i płyta kamienna z niemiecką nazwą i datą. - Friedens Linde.

Droga Górska, łączy Szczecin Klęskowo (ul. Chłopska) z Drogą Kołowską w Kołówku. Na początkowym odcinku wykładana płytami betonowymi, dalej żużlowa. Zaczyna się na zbiegu ul. Chłopskiej i Drogi Dolinnej i prowadzi na płd.-wsch., potem na płd. rozjazd z Drogą Sarnią, skręt ku płd.-zach., pod górę. Dalej grzbietem wododziału między Wielką Niedźwiedzianką od wsch. i Słupienicą od zach., wspaniały ciąg widokowy. Na 3,0 km zbiega się z Drogą Kołowską.

Głaz Krajoznawców (Osmykaniec, Olbrzym), blok różowoszarego, różnoziarnistego granitu biotytowego o obwodzie 17,5 m, wysokości 2.7 m, szerokości 7,0 m z W-E i 4,0 m z N-S. Zalega w dolinie wciętej w zbocze wododziału rozgraniczającego Słupienicę od zachodu i Wielką Niedźwiedziankę od wschodu, po wschodniej stronie Drogi Górskiej w odległości ok. 100 m od niej. Jest to największy eratyk na obszarze Puszczy Bukowej odspojony od większej całości, z otworami do założenia ładunków wybuchowych. Powyżej głazu na wydeptanej ścieżce można dostrzec krawędź rozległej skały zalegającej tuż pod powierzchnią gruntu. Nazwa Osmykaniec od smykać: oskubywać. Natomiast nazwa Głaz Krajoznawców nawiązuje do III Kongresu Krajoznawczego, który odbył się w dniach 11-13 kwietnia 1980 roku w Płocku.

Dęby Krzywoustego, rosną w Klęskowie przy ulicy Chłopskiej 36, są to pomnikowe okazy dębu szypułkowego o obwodzie 684 i 622 cm. Mają ponoć pamiętać rok 1121, kiedy to na polach pomiędzy Klęskowem a Zdunowem (patrz informacja o Szczecin Struga) Bolesław Krzywousty w wielkiej bitwie rozgromił wojska pomorskie. W rzeczywistości drzewa te są znacznie młodsze; mimo to dęby szypułkowe bywają często bardzo okazałe, dorastając prawie 45 metrów wysokości.

Kościół pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika (ul. Kolorowych Domów 2) został zbudowany przez zakon Cystersów w XIV wieku. Jest przykładem późnego średniowiecza - gotyku. Był kościołem ze sklepieniem gwieździstym z witrażowymi oknami zwieńczonymi maswerkami i z wyraźnie zaznaczonym prezbiterium. Zbudowany był z kamienia. Zakon Cystersów, mający swoją siedzibę w Kołbaczu, w 1274 roku kupił ziemie Klęskowa od rycerza Jakuba von Staffldes. Cystersi byli właścicielami tych ziem do połowy XVI wieku, do sekularyzacji. Dobra po zakonie przejęli książęta zachodniopomorscy. W tym czasie zmienia się los kościoła. W XVI wieku, pod wpływem reformacji, kościół przejęli protestanci i jako taki przetrwał do końca II wojny światowej. W roku 1697 dobudowano do kościoła wieżę. W roku 1937 kościół został odnowiony przez konserwatora Hoffmanna. Odrestaurowane zostały sklepienia średniowieczne, freski oraz XVI wieczne motywy renesansowe. Kościół posiadał wspaniałe organy. W roku 1945 w wyniku działań wojennych kościół uległ znacznemu zniszczeniu. Ze średniowiecza zostały jedynie fragmenty murów i okien. Po wojnie pierwsza msza św., w odbudowanym kościele, została odprawiona 24.12.1978, przez ks. Szyngela. Dnia 25.01.1979 następuje uroczyste poświęcenie świątyni, dokonuje tego ks. Biskup Jan Gałecki. Parafia została utworzona dnia 8.03.1981 r. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku następuje systematyczna rozbudowa kościoła.

Opracowanie: Krystyna Wolniak i Waldemar Hejza