Materiały pomocnicze do konkursu krajoznawczego na Ogólnopolski Rajd „Szlakiem Walk o Szczecin”

 

Niniejszy informator poświęcony jest walorom krajoznawczym zachodniej części Wzgórz Warszewskich, terenom wokół jez. Głębokiego, Doliny Niemierzyńskiej oraz Jasnym Błoniom. Omówione zostały także pozostałe pomniki przyrody na trasach rajdowych.

 

Na obrzeżach Szczecina znajdują się duże kompleksy leśne, których fragmenty - w postaci tzw. parków leśnych - wcho­dzą w obręb miasta. W granicach lewobrzeżnego Szczecina znajdują się wyodrębnione fragmenty Puszczy Wkrzańskiej: Park Leśny Arkoński, zajmujący zachodni kraniec Wzgórz Warszewskich, i rozciągający się na zachód od niego Park Leśny Głębokie, a także Park Leśny Mścięcino, zajmujący północno-wschodni kraniec Wzgórz Warszewskich. W naszym informatorze przedstawimy krótką charakterystykę dwóch pierwszych.

Park Leśny Arkoński, nazywany też Lasem Arkońskim - największy ze szczecińskich parków leśnych (o powierzchni około 900 ha) - znajduje się w granicach osiedli Arkońskie-Niemierzyn i Osów, a także - we fragmencie - po północno-wschodniej stronie al. Wojska Polskiego. Jest to teren falisty o deniwelacji dochodzącej do 100 m (Płaskowyż Warszewski osiąga wys. 120 m n.p.m., a jez. Głębokie 19 m n.p.m.), porośnięty lasem mieszanym, z udziałem sosny zwyczajnej, buka zwyczajnego oraz dę­bów, brzozy brodawkowatej, topoli, olszy czarnej, a także gatunków wprowadzonych, jak mo­drzew europejski i daglezja zielona. W krajobrazie wyróżniają się wzniesienia, m.in. Wzgórze Arkony (70,3 m n.p.m.) i Wzgórze Sobót­ki (około 70 m n.p.m.). Krajobraz parku urozmaicają licz­ne potoki (największy z nich o nazwie Osówka, mniejsze to Arkonka, Zielonka, Żabiniec, Kijanka i in.), kilka małych jezior (Arkonka, Goplana i Głuszec), oraz stawy (Syrenie Stawy, Cichy Staw, Górny Staw i in.).

Jednym z najbardziej atrakcyjnych rejonów Lasu Arkońskiego jest Dolina Sied­miu Młynów, którą tworzy fragment górnego biegu Osówki, na odcinku od dzielnicy Głębokie do dzielnicy Osów. Już w średniowieczu wykorzystano bystry prąd rzeki do celów gospodarczych, lokalizując siedem młynów wodnych ze spiętrzającymi wodę stawami młyńskimi. Mły­ny ze stawami - o nazwach: Zazulin, Ustronie, Zacisze, Uro­czysko, Nagórnik, Łomot, Wyszyna - funkcjonowały do XIX wieku. Zaprzestały produkcji mąki wraz z rozwojem młynarstwa o napędzie elektrycznym, a zabudowania przyspo­sobiono do potrzeb wypoczynku i turystyki (restauracje, ho­tel). Z wyjątkiem Ustronia, obiekty te nie zachowały się do dzisiaj. Obecnie obszar doliny jest objęty ochroną jako zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Dolina Siedmiu Młynów”, obejmując dolinę strumienia od Jeziora Głębokiego do Podbórza. Został on powołany do zachowania i odtwarzania walorów przyrodniczych doliny Osówki o charakterze naturalnym w jego górnej części i kulturowym, z elementami naturalnymi, w dolnej. Na obszarze tym zachowały się tereny leśne o cechach naturalnych, ze stanowiskami zagrożonych i rzadko spotykanych roślin.

Park Leśny Arkoński jest stosunkowo dobrze zagospodaro­wany. Ma gęstą sieć dróg spacerowych, punkty widokowe, tor saneczkowy (stok Gubałówki), wyciąg narciarski. Tutaj znajduje się Aka­demicki Ośrodek Jeździecki i kąpielisko Arkonka (w miej­scu dawnego jeziora Arkonka). Bardzo atrakcyjnym krajoznawczo jest szlak żółty, będący jednocześnie „Ścieżką przyrodniczą przez Las Arkoński im. Ireny i Karola”. Łączy on Las Arkoński (pętla tramwajowa linii 3) z osiedlem Głębokie. Wytyczony i opisany został w 1964 roku przez Irenę Pawelską-Szydłowska i Karola Michalika – zasłużonych krajoznawców, turystów i działaczy PTTK.

Park Leśny Głębokie jest drugim, co do wielkości szczeciń­skim parkiem leśnym (o powierzchni około 350 ha). Rośnie tu las mieszany, z dużym udziałem sosny zwyczajnej. W oto­czeniu drzew znajduje się rynnowe Jezioro Głębokie, speł­niające rolę kąpieliska miejskiego. Wzdłuż falistej linii północno-wschodniego brzegu jeziora rozciąga się dzielnica wil­lowa Głębokie. Na północnym krańcu parku usytuowana jest dzielni­ca Pilchowo. Przy ścieżce dydaktycznej pomnikowe drzewa: Dęby Brytyjczycy (5 dębów o obwodzie 300 cm - 430 cm), rosną nad pn.-zach. brzegiem jez. Głębokie w pobliżu tzw. „dzi­kiej plaży”, nazwa nadana dla upamiętnienia Brytyjskiej Misji Repatriacyjnej dla Niemców, której siedziba w 1945-1947 znaj­dowała się przy pobliskiej ul. Jaworowej oraz Buk Upiór (obwód 400 cm), rośnie nad pn.-zach. brzegiem jeż. Głębokie w pobliżu tzw. „dzikiej plaży”. Nazwę nadano ze wzglę­du na „upiorny” kształt kilkunastu konarów korony drzewa. Przy północno-zachodnim krańcu jeziora znajduje się strzelnica wojskowa „Wołczkowo”.

Omawiany teren jest bogaty w wody powierzchniowe, które stanowią opisane poniżej strumienie i zbiorniki wodne (naturalne i sztuczne), nadające urokliwy wygląd tej części miasta.

Arkonka wypływa ze stawku przy zbiegu ul. Chorzowskiej i Junackiej położonego na wysokości ok. 90 m n.p.m.; długość 2,1 km, płynie uregulowanym korytem i uchodzi do jez. Goplana

Bystry Potok ma źródła położone na północny-zachód od zbiegu ulic: Podbórzańskiej i Szwedzkiej, ok. 110 m n.p.m.; płynie głębokim jarem i uchodzi do Osówki na wysokości ok. 90 metrów, długość 1,1 km.

Jasmundzka Struga wypływa z mokradeł zwanych Dzicze Oko (70 m n.p.m.) przyjmuje z prawego brzegu Krzewinę, płynie głęboką rynną erozyjną i uchodzi do Osówki na wysokości ok. 30 m n.p.m., długość 0,9 km.

Kijanka wypływa z podmokłego zagłębienia (78 m n.p.m.) położonego na północno-zachodnim krańcu Osowa, uchodzi do Żabińca na wysokości 36 m n.p.m., długość 1,2 km.

Osówka wypływa z południowego stoku Lisiej Góry (wys. 108 m n.p.m.). Przyjmuje z prawego brzegu Bystry Potok, przepływa przez Dolinę Siedmiu Młynów, dalej przyjmuje z prawej Jasmundzką Strugę i wpada do jez. Goplana. Długość tego odcinka to ok. 5,2 km. Dalej przepływa zakrytym kanałem, nawadniając Syrenie Stawy, jez. Rusałka i pod ul. 1 Maja dopływa do Odry. Z jez. Goplana ma sztuczne podziemne połączenie z jez. Głębokim, umożliwiające zasilanie go wodami strumienia w razie znaczącego obniżenia lustra wody (obecnie jednak większą rolę w powyższej kwestii odgrywa kanał łączący jez. Głębokie z Gunicą). W XIII wieku nosiła nazwę Goldbeke w związku z próbami poszukiwania w niej złota. Część źródliskowa doliny została objęta ochroną prawną jako użytek ekologiczny „Źródła strumienia Osówka”. Został on powołany dla zachowania i odtwarzania walorów przyrodniczych doliny strumienia o charakterze naturalnym, oraz walorów przyrodniczych lasów. Obejmuje on tereny źródliskowe strumienia Osówka gdzie występują przede wszystkim siedliska lasu mieszanego, w mniejszym stopniu boru mieszanego i lasu wilgotnego. Lasy te na pewnych fragmentach zachowały wiele cech zbliżonych do naturalnych, są tam stanowiska chronionych lub rzadko spotykanych roślin. Z ciekawszych gatunków spotykanych w runie leśnym występuje między innymi marzanka wonna i bluszcz pospolity. Z gatunków drzewiastych dominuje sosna zróżnicowana pod względem wieku, liczny jest też udział olszy, świerka, dębu i brzozy. W podszycie spotykane są między innymi takie gatunki jak kruszyna, czeremcha, bez czarny, trzmielina, olsza szara i grab. Stwierdzono tu występowanie kilkudziesięciu gatunków zwierząt objętych ochroną gatunkową, wśród nich szczególnie licznie płazy. Z gadów stwierdzono między innymi zaskrońca i jaszczurkę żyworodną, a z ptaków gołębiarza i dzięcioła czarnego.

Pilchówka ma źródła położone ok. 100 m n.p.m., w odległości ok. 1 km na północ od Doliny Siedmiu Młynów (licząc od stawu Łomot), zanika przy ul. Zegadłowicza, by po około 0,5 km dalej na zachód, wypłynąć i ujść do Bagna Pilchowskiego (20 m n.p.m.).

Leśna wypływa na południe od Leśna Górnego (ok. 85 m n.p.m.), trzema ramionami mija Sieraków i zanika w Leśnym Bagnie (35 m n.p.m.), długość ok. 2,3 km.

Warszewiec wypływa z podmokłych łąk rozciągających się na wschód od ul. Wapiennej, przyjmuje z prawego brzegu Warszówkę; płynie głęboko wciętą, miejscami malownicza doliną, następnie w dolnym biegu wzdłuż ul. Chopina i Broniewskiego głęboką rynną erozyjną, aby na Placu Matki Polki skryć się w podziemnym kanale doprowadzającym prawdopodobnie do Osówki. Odcinek odkryty ma około 3 km długości.

Wielecki Strumień wypływa z Czarciego Bagna (126 m n.p.m.) i uchodzi do Bagna Pilchowskiego (20 m n.p.m.); długość 4,2 km.

Wielecki (Wkrzański) Potok ma źródła położone na północ od Czarciego Bagna (ok. 120 m n.p.m.), zanika w mokradłach na północno-wschodnim krańcu Pilchowa, znaczną część roku wyschnięty, długość około 3,2 km.

Zielonka – źródła położone na zachód od skrzyżowania ul. Uroczej i Wiśniowej (ok. 80 m n.p.m.), uchodzi do Żabińca na wysokości ok. 30 m n.p.m., długość 1,4 km.

Żabiniec wypływa z podmokłych łąk po wschodniej stronie ul. Chorzowskiej, w górnym biegu płynie szeroką, malowniczą doliną, przyjmując z prawego brzegu Kijankę, a z lewego Zielonkę. Uchodzi do jez. Głuszec, długość ok. 2 km.

Arkonka sezonowe kąpielisko miejskie położone w południowo-zachodniej części parku leśnego Arkoński przy ul. Spacerowej i na przedłużeniu ul. Arkońskiej i Wincentego Pola. Składa się z kilku sztucznych basenów kąpielowych. Powstało w miejscu wysychającego jeziorka leśnego zwanego przejściowo Świtezianką (długość 220 metrów, szerokość do 100 m). Jeziorko powstało w miejscu rozlewiska utworzonego przez Osówkę. W południowej części jeziora istniał niegdyś młyn wodny.

Cichy i Jasny Staw dwa stawy powstałe w miejscu dawnych glinianek, położone obecnie na terenie ogródków działkowych „Skarbówka”.

Czarcie Bagno to gęsto zarośnięte, podmokłe obniżenie terenu położone na północny-wschód od Wieleckiej Góry. Tutaj bierze początek Wielecki Strumień.

Dzicze Oko to płytkie rozlewisko, częściowo zabagnione, położone w odległości około 0,3 km na północ od zachodniej części Doliny Siedmiu Młynów; wypływa stąd Jasmundzka Struga.

Głębokie jezioro rynnowe, wydłużone z północnego-zachodu na południowy-wschód; leży w obniżeniu rozdzielającym Płaskowzgórze Warszewskie od Wału Stobniańskiego, na wysokości 19 m n.p.m.. Powierzchnia 31 ha, długość maksymalna 1550 metrów, szerokość do 300 metrów, głębokość do 5 metrów, długość linii brzegowej 3950 metrów. Dobrze rozwinięta linia brzegowa pozwala wyróżnić cztery zatoki: Zachodnią, Północną, Wschodnią i Południową. Pełni rolę sezonowego kąpieliska miejskiego, jest połączone podziemnymi kanałami z Osówką i Gunicą, z której jest dodatkowo zasilane wodą. Legenda mówi o spoczywającym na dnie jeziora zatopionym mieście, z którego w pogodne wieczory rozlega się bicie dzwonów.

Głuszec jezioro położone w Lasku Arkońskim na wysokości około 25 m n.p.m.; długość do 120 metrów, szerokość ok. 40 metrów. Od północy połączone krótkim odpływem z Osówką. Nazwa pochodzi od miejsca odludnego, pustkowia lub ptaka o takiej samej nazwie. Uchodzi do niego strumień Żabiniec z dopływami: Kijanką i Zielonką.

Goplana (Goplany) zbiornik wodny położony na wysokości 20 m n.p.m.; długość ok. 350 metrów, szerokość 130 metrów, powierzchnia 4 ha. Przyjmuje od północy Osówkę od południa Arkonkę. Niegdyś było tutaj kąpielisko z plażą, ale uległo likwidacji z powodu wysychania jeziora. Nazwa polska nawiązuje do bohaterki dramatu Juliusza Słowackiego „Balladyna”, królowej jeziora Gopło – Goplany.

Rusałka (Morskie Oko) jezioro w Parku Kasprowicza na Niebuszewie w dolinie rzeczki Osówki (Dolina Niemierzyńska), o wydłużonym lekko wygiętym kształcie. Jezioro powstało w sposób sztuczny w związku z budową młynów wodnych nad Osówką już w średniowieczu. Zabagniona w tym miejscu dolinka rzeczki została zalana spiętrzonymi wodami Osówki tworząc w ten sposób sztuczny zbiornik - małe jezioro. Nad jez. powstały dwa młyny wodne w miejscu spiętrzeń wód (młyn Lübschego u zbiegu ul. Zaleskiego, Słowackiego i Papieża Pawła VI oraz młyn słodowy w połowie roz­lewiska, w miejscu obecnego niższego mostku przez jez.). Młyny te funkcjonowały do końca XIX w. W 1900 r. cały ten obszar zos­tał zamieniony na park i funkcję tę pełni do chwili obecnej. W zach. części jez. maleńka wysepka zwana potocznie Łabędzią Wy­spą. Na zboczu jeziora, w latach 1974-76 zbudowano duży amfiteatr – obecnie Teatr Letni. Nazwa po­wojenna jeziorka nawiązuje do mitologicznych słowiańskich boginek-nimf wodnych i leśnych.

Staw Wędkarski (Uroczysko) sztucznie wykopany (w pocz. lat 70-tych) zbior­nik wodny po prawej stronie ul. Emila Zegadłowicza tuż przy płd. skraju jez. Głębokiego. Przez zbiornik ten przepuszczona została część wód Osówki a następnie skierowana do jez. Głębokiego. Za­bieg ten wynikł z konieczności zasilenia jeziora świeżą i czystą wodą, z uwagi na postępujące jego zanieczyszczanie. Ponieważ został zarybiony, stał się miejscem spotkań wędkarzy i stąd wzięła się jego nazwa. Niestety, na planach miasta pojawia się druga jego nazwa - Uroczysko, co uznać należy za nieporozumie­nie, ponieważ staw o takiej nazwie już od dawna istnieje w Do­linie Siedmiu Młynów.

Syrenie Stawy kilka połączonych ze sobą stawów w płd. końcowym już fragmencie Lasu Arkońskiego. Stawy zostały ukształtowane w miejscu zabagnionej dolinki Osówki, która tworzyła tutaj rozlewi­ska oraz powstałych w pobliżu dołów po wydobytym torfie. Całość tego obszaru pod koniec XIX w. została uporządkowana i zamienio­na na park nazwany wówczas Fundacją Arndta. Nad jednym ze stawów wzniesiono zespół lokali gastronomicznych zwanych Lipowym Dworem. Po wojnie park ten otrzymał nazwę Parku Słowackiego, ale nazwa ta poszła w zapomnienie. Same zaś stawy obecnie zanikają przez systematyczne obniżanie się zwierciadła wód podziemnych, a na dodatek są stale zanieczyszczane przez ścieki komunalne.

Wróćmy jednak do pozostałych terenów zielonych tej części miasta, wśród których na szczególną uwagę zasługują:

Park Kasprowicza - park wielkości 42 ha (do 1945 roku Quirstop Anlagen - park Quistorpa) zawdzięcza swe istnienie Johannesowi Heinrichowi Quistorpowi (1820-1899). Ten szczeciński kupiec i przemysłowiec w testamencie przekazał miastu spory obszar swych posiadłości - szeroki pas podmiejskich lasów i łąk od Jasnych Błoni po Las Arkoński - pod warunkiem, że tereny po dawnych sadach i łąkach nie zostaną zabudowane i pozostaną parkiem i miejscem wypoczynku dla szczecinian. W ten sposób ocalił od zabudowy zielony pas Puszczy Wkrzańskiej sięgający w głąb budującego się wtedy nowego Szczecina.

W roku 1900 zasadzono rzadkie w naszym klimacie odmiany drzew i krzewów. Dobrano je wedle gatunków, pory kwitnienia, barw i kształtów tak, by o każdej porze roku tworzyły malowniczy deseń. Wytyczono ścieżki spacerowe, romantyczne altany, trasy do konnej jazdy i rowerów oraz tor saneczkowy (nad nim drewniany most oraz stylowe z bali drewnianych zbudowane schronisko). Były też restauracje liczne pijalnie: piwa i... mleka

Płynącą brzegiem parku rzeczkę Osówkę spiętrzono w 1885 roku, tworząc jeziorko Rusałka. Jeszcze w drugiej połowie XIX wieku powyżej Rusałki u zbiegu ulic: Słowackiego i Zaleskiego stał młyn wodny Lübschego. Zaś z drugiej strony jeziorka, naprzeciw dzisiejszego kościoła - szachulcowy młyn Słodowy, który na początku XX wieku przekształcony został w stylową restaurację. W okresie międzywojennym znajdowała się tutaj popularna gospoda. Również po wojnie nie zmieniła swojego przeznaczenia. Zburzono ją na początku lat sześćdziesiątych. W 2003 roku zawiązał się komitet do odbudowy restauracji, lecz mieszkańcy ul. Słowackiego wystąpili z protestem, uważając, że hałas który by się z niej wydobywał zniszczyłby im komfort życia.

Nad Rusałką przerzucono mostki. Jeden nazwano japońskim - miał na przyczółkach ozdobne bramy. Zostały one rozebrane dopiero dziesięć lat po wojnie. Drugi mostek (zawsze oblężony przez wędkarzy) wiódł z obecnego podnóża amfiteatru na wysepkę. Rozebrano go pod koniec lat 50-tych. Na początku lat 70-tych zbudowano mostek - na przedłużeniu ul. Żupańskiego - skracający drogę przez park. Już od paru lat na tych mostkach świeżo poślubione pary robią sobie zdjęcia, mając w tle piękny pejzaż parku. Razem z mostkiem wybudowano w latach 1974-76 wielki betonowy amfiteatr na 4,7 tys. widzów, obecnie nosi on imię Heleny Majdaniec. W pobliżu amfiteatru ustawiono rzeźbę Władysława Hasiora „Płonące Ptaki” (1975). 3 IX 1979 roku na południowym krańcu parku odsłonięto pomnik „Czynu Polaków” autorstwa Gustawa Zemły, przedstawiający trzy orły wzlatujące z gniazda. Każdy z orłów, symbolizujących kolejne pokolenia Polaków odbudowujących Szczecin, wykonany został z brązu i waży ok. 15 ton. Rozpiętość skrzydeł największego wynosi ok. 12 metrów. Wysokość pomnika liczy ok. 30 m.

W parku możemy oglądać 232 gatunki i odmiany drzew i krzewów, z których najczęściej spotykane to: jodły (nikko, Veitcha, jednobarwna, Lowa), świerki (srebski, Brewera, biały), sosny (żółta, Jeffreya, górska) i klony (okrągłolistny, jesionolistny, srebrzysty, tatarski czy Ginnala). Przy ul. Słowackiego rośnie sześć 100-letnich topoli - uznane są za pomniki przyrody i noszą nazwę „sześciu sióstr”. U wejścia do parku, od strony ul. Piotra Skargi, spotkamy skrzydłoorzechy kaukaskie, wiśnie piłkoawte i grujecznika japońskiego. W obniżeniu, w kierunku ul. Słowackiego: topole chińskie, głogi, jesiony wyniosłe. Ciekawostką jest tu kłęk amerykański (obwód 142 cm) i jesion mannowy. Z kolei za jedne z najpiękniejszych drzew specjaliści uważają brzozy: papierową i brodawkową. Przy Rusałce rośnie cypryśnik błotny (zrzucający liście na zimę). W wielu miejscach parku występuje dereń w odmianie białej i jadalnej. Unikatem polskich parków jest kłokoczka kaukaska (krzew z dwoma rodzajami liści - pięcio- i trójlistkowymi). Często spotkać możemy oczary, a wśród innych drzew na uwagę zasługują; klon francuski, dąb błotny, tulipanowiec amerykański, jarząb pospolity, brzoza żółta i leszczyna turecka.

Z ciekawostek antropogenicznych parku należy wymienić nieistniejącą już wieżę spadochronową i pomnik niemieckiego poety epoki romantyzmu Ernsta Moritza Arndta, który stał przy przedłużeniu obecnej ul. Monte Cassino (rejon baseny przeciwpożarowego) do końca II wojny światowej.

Natomiast badania archeologiczne prowadzone w rejonie ulic Kochanowskiego i Curie-Skłodowskiej odkryły ślady osady germańskiej ludności kultury jastorfskiej zamieszkującej tutaj od ok. III w. p.n.e. do I w. n.e.

Przez ulicę Piotra Skargi łączy się on z Jasnymi Błoniami, które rozciągają się między ul. Stanisława Moniuszki, Michała Ogińskiego i Karola Szymanowskiego. Jest to prostokątny plac z 2- i 3-rzedowymi alejami, utworzonymi przez 205 okazów platana klonolistnego (pomniki przyrody o obwodzie od 115 cm - 385 cm, wys. od 18 - 20 m i wieku ok. 100 lat). Na tle ratusza rosną czerwone kasztanowce i cisy pospolite. Przy ul. Wyspiańskiego okazałe brzozy brodawkowe i grujeczniki japońskie, z kolei na ul. Słowackiego możemy spotkać stare kasztanowce zwyczajne i wierzby białe. Obecnie Jasne Błonia noszą imię papieża Jana Pawła II, a w jego centralnej części znajduje się pomnik patrona zaprojektowany przez prof. Czesława Dźwigaja i odsłonięty w 1995 roku.

Część parku Kasprowicza położona pomiędzy ul. Zaleskiego a torem kolejowym i po lewej stronie alei z żywopłotu nazwana jest Różanką. Obecnie rośnie tu wiele świerków serbskich, grabów amerykańskich, kalina Sargenta oraz klony, jarząby, kalina i szakłak. Początki ogrodu różanego w Szczecinie sięgają 1928 roku. Powstał on w parku Kasprowicza dla upamiętnienia zjazdu ogrodników w naszym mieście. Tworzyły go: „Ptasia fontanna”, staw, alejki, ławki, latarnie, kawiarnia i oczywiście kwiaty, a przede wszystkim róże (aż 90 różnych gatunków). Przez kolejne powojenne dziesięciolecia uległa zaniedbaniu, mała architektura ogrodowa została zniszczona, a krzewy różane w większości rozkradziono. Dopiero we wrześniu 2005 roku podpisana została umowa między miastem a arcybiskupstwem, (które w 1983 r. stało się właścicielem terenu ogrodu różanego) umożliwiająca rekonstrukcję Różanki. Za realizację projektu „nowej” Różanki, przygotowanego przez Małgorzatę Haas-Nogal ze Studia Architektury Krajobrazu, odpowiedzialna jest firma J. Rosiek & D. Sobczyński. Koszt realizacji tego przedsięwzięcia to 2 mln. 15 tys. zł. W zamyśle projektantki było wierne odtworzenie dawnego ogrodu, który na nowo stałby się lubianym i chętnie odwiedzanym miejscem Szczecinian. Pośród różnorodnych kolorowych, pachnących kobierców z róż, mile będą mogły spędzać czas całe rodziny. Każdy będzie mógł się zrelaksować, odpocząć na ławce, spacerować ciesząc oko barwnymi roślinami i oddychać powietrzem przepojonym słodką wonią kwiatów. By radość również sprawić najmłodszym w planie uwzględniono plac zabaw dla dzieci (od strony Teatru Letniego). Uzupełnieniem ogrodu oprócz wielu ławeczek i latarni ma być niezwykła restauracja mająca powstać w miejscu przedwojennej kawiarni. Niezwykła, bo podawana w niej kawa, czy herbata ma być w prawdziwych porcelanowych filiżankach, ozdobionych motywem róży – tak planuje pani Ewa Cybulska-Data, restauratorka, która będzie się starała o prawo do prowadzenia gastronomii na Różance. Już niedługo, bo na wiosnę 2007 roku, na powierzchni ok. 20 260 m² będziemy mogli się przechadzać sporą ilością ścieżek i alejek pośród blisko 10 tys. przepięknie rozkwitających róż z aż 97 odmian. Wyborem gatunków i odmian zajęła się pani Urszula Nawrocka-Grześkowiak, kierownik Zakładu Dendrologii i Kształtowania Terenów Zieleni na Akademii Rolniczej. Ogród otoczono ponad 540 metrowym metalowym ogrodzeniem zamykanym na noc, wprowadzono nadzór i monitoring. Ma to na celu zapobieżenie aktom wandalizmu, niszczenia, rozkradania, które miało miejsce przed laty. Oprócz rozkoszowania się urodą kwiatów istniej także szansa na ich kupno, tak przynajmniej zapewniają rekonstruujący rozarium.

W alei łączącej Park Kasprowicza z tzw. Ogrodem Botanicznym występuje: jarząb domowy, korkowiec amurski i odmiany trzmieliny.

Obecnie teren wchodzi w skład zespołu przyrodniczo-krajobrazowego, o nazwie „Zespół Parków Kasprowicza - Arkoński” powołanego w celu ochrony i odtwarzania walorów krajobrazu kulturowego z fragmentami krajobrazu naturalnego. Są to tereny parkowe z fragmentami terenów otwartych i leśnych z jeziorkami śródleśnymi (Syrenie Stawy). Na terenach parkowych znajduje się cenna dendroflora (omówiona powyżej), a na terenach leśnych silnie przekształcone zbiorowiska łęgowe (łęgi wierzbowe i olszowe).

Tzw. Ogród Botaniczny położony jest między ul. Jana Kochanowskiego i Słowiańską, przy alei prowadzącej do Lasku Arkońskiego. Został założony w 1926 roku, jednak nigdy nie doczekał się w pełni realizacji. Wówczas wybudowano tutaj cieplarnie, alpinarium i stanowisko roślinności wodnej. W cieplarni rósł bananowiec, araukarie, cedry, cyprysy, cytryny i wiele innych okazów egzotycznej roślinności tropikalnej. Po wojnie w wyniku braku należytej opieki ogród zatracił swój pierwotny charakter.

Obecnie na 2,5 hektarowej powierzchni rośnie około 136 gatunków i odmian drzew i krzewów. Z lewej części parkowego założenia mamy drzewa liściaste i iglaste (na wzniesieniach), z prawej w obniżeniu przeważnie liściaste. Ciekawsze okazy to: cyprysiki, żywotnik olbrzymi, jałowiec wirginijski, jodła grecka, kasztan jadalny, brzoza niebieskawa czy dąb czerwony.

Ogród Dendrologiczny im. Stefana Kowasa - jest to teren dawnego Cmentarza Majdańskiego (położonego przy ul. Niemierzyńskiej 18), który został zagospodarowany jako park w latach 1973-1974 i nazwany imieniem profesora dr. Stefana Kownasa - organizatora i pierwszego kierownika Katedry Botaniki Akademii Rolni­czej w Szczecinie. Jego starania przyczyniły się do zacho­wania w mieście wielu cennych roślin i wzbogacenia Szcze­cina w nowe gatunki drzew i krzewów.

Sam cmentarz został oddany do użytku 12 X 1868 roku, był otoczony murem z czerwonej cegły, a od ul. Niemierzyńskiej prowadziła doń zdobiona brama z kutego żelaza. Posiadał także swoją kaplicę. Najbardziej znaną osoba, którą tu pochowano był niemiecki poeta i publicysta Robert Prutz.. Podczas wojny na cmentarzu chowano ofiary bombardowań Szczecina, a w pierwszych powojennych latach (1945-46) używali go polscy osadnicy.

W Ogrodzie Dendrologicznym - o powierzchni około 15,5 ha - niewiele jest egzotów. Rośnie tam natomiast dużo starych drzew, zwłaszcza liściastych, o obwodzie pnia nierzadko prze­kraczającym 200-300 cm. Zarejestrowano tu 82 gatunki i odmiany drzew i krzewów. Wśród starych drzew wyróżniają się buki: buk zwy­czajny, buk zwyczajny w odmianie zwisającej i buk zwyczajny w formie purpu­rowej. Do rzadkości należą dwa drzewa odmiany purpurowej trójbarwnej (różowobrzegiej) buka zwyczajnego, których pnie mają obwód 182 cm i 225 cm. Liście tej odmiany buka są purpurowe, nieregularnie różowo obrzeżone (zdarzają się też pędy z liśćmi purpurowymi, bez różowego obrzeżenia). Jedno z tych drzew można spotkać w alei przebiegającej wzdłuż ogrodu, od ulicy Żupańskiego do terenu Akademii Rolniczej, natomiast drugie drzewo znaj­duje się przy ścieżce przebiegającej wzdłuż terenu wspomnia­nej uczelni. W ogrodzie rosną też stare dęby szypułkowe i dęby bezszypułkowe. Ogród przecinają cieniste aleje, które tworzą m.in. dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, kasztanowce z ró­żowymi i czerwonymi kwiatami oraz sosna wejmutka. W pobliżu ulicy Słowackiego - w sąsiedztwie alei z kaszta­nowców czerwonych - rośnie brzoza brodawkowata w od­mianie strzępolistnej, której liś­cie są głęboko wcięte, z nieregularnie i ostro ząbkowanymi klapami.

W ogrodzie znajdują się stare jesiony wyniosłe i jesiony wyniosłe w odmianie zwisającej. Po jednym z jesionów wyniosłych, o ob­wodzie pnia 267 cm - rosnącym w pobliżu ulicy Niemierzyńskiej - wspina się kwitnący i owocujący bluszcz pospo­lity z dwoma zrośniętymi tuż nad ziemią pęda­mi, razem o obwodzie 201 cm.

Wędrując po ogrodzie, można spotkać: cis pospolity (drzewa i krzewy), cis pospolity w odmianie złoci­stej - krzewy o igłach żółtozielonych i cis pospolity w odmianie irlandzkiej - krzewy o zwartej koronie z ciemnozielonymi igłami osadzonymi szczoteczkowato wokół pędu. Rośnie tu też choina kanadyjska, którą charakteryzują krótkie igły, ciemnozielone z wierzchu, od spodu z kredowo-białymi paskami. Zwracają uwagę drzewa żywotnika olbrzy­miego, które wyróżnia regularna, stożkowata korona oraz liście w postaci ciemnozielonych i błyszczących łusek, od spodu z białawymi plamkami woskowego nalotu. Zobaczyć tu również można kilka polodowcowych głazów: największy nosi nazwę Słowackiego (imię nadano w 1999 r., z okazji 150 rocznicy śmierci poety), drugi stojący na postumencie przy wejściu do parku ma zamocowany metalowy liść dębu z napisem przypominającym patrona ogrodu.

Najnowszym głazem pamiątkowym jest głaz ustawiony przed budynkiem Dyrekcji Lasów Państwowych w Szczecinie z inskrypcją: „W sześćdziesiątą rocznicę utworzenia administracji leśnej na Pomorzu Zachodnim. Leśnicy. Czerwiec 2005”.

 Na Niemierzynie znajdują się także pozostałości drugiego cmentarza komunalnego (ul. Niemierzyńska 16). Trudno jest jednak do niego trafić, z jednej strony otaczają go działki, z drugiej linia kolejowa z trzeciej szkoła. Od 1820 roku istniał tu wiejski cmentarz, z którego na początku XX wieku, od strony ul. Niemierzyńskiej wydzielono działki pod dwie szkoły. Po 1945 roku był nazywany Cmentarzem Oświęcimskim, a w 1980 r. ostatecznie zamieniono go na park, w którym dominują kasztanowce. Pozostałością cmentarza jest jego dawna brama stojąca tuż przy XXI liceum.

Trzeci cmentarz na rogu ul. Chopina i Broniewskiego powstał około 1886 r. na potrzeby zakładów opiekuńczych Kückenmühler Anstalten. To był prawdziwy kombinat - obiekty zakładów rozrzucone były na rozległym terenie, pomiędzy Chopina i Arkońską, pacjenci i personel mieli nawet własny kościół przy ul. Broniewskiego. Jeszcze w 1945 r. pochowano tu 650 chorych zmarłych w zakładzie na tyfus. W 1980 r. część cmentarza zamieniono park. W cmentarnej neoromańskiej kaplicy w latach 90. mieściło się prosektorium medycyny sądowej.

Ostatni niemierzyński cmentarz mieścił się przy ul. Tatrzańskiej Dziś na jego miejscu stoi sklep Berti, fragment placu zabaw, a jedyną pamiątką po cmentarzu są stare drzewa na przysklepowym parkingu. Cmentarz powstał pod koniec XIX w. i należał do wsi Niemierzyn. Ostatnie pochówki miały tu miejsce w połowie lat 30. XX w. Zaraz potem, po wybudowaniu po przeciwnej stronie ulicy pierwszych domków jednorodzinnych, cmentarz zamknięto.

Na koniec przejdźmy do nieopisanych jeszcze pomników przyrody na trasach naszego rajdu są to:

Cis Jagiełły, cis pospolity (4 sztuki o obwodzie od 50 cm - 120 cm i wys. 11 m), ul. Broniewskiego 18, przy kościele pw. św. Kazimierza, obok Niemierzyńskiego Głazu. Nazwę nadano dla upamiętnienia króla Władysława Jagiełły i jego dekretu z 1423 ustanawiającego cisy drzewami objętymi ochroną prawną.

Cis Judyma, cis pospolity (3 sztuki o obwodzie: 85 cm, 160 cm i 170 cm, wys. 10 m), ul. Doktora Judyma (przy mostku na Warszewcu).

Dąb przy Ustroniu (obwód 435 cm), w Dolinie Siedmiu Mły­nów, w pobliżu stawu Ustronie (na szlaku niebieskim).

Dąb Odyniec (obwód 300 cm), rośnie na zboczu doliny potoku Arkonka w Lesie Arkońskim (na szlaku czerwonym).

Dąb Rodzinny (obwód 330 cm), na płn. zboczu dopływu Pilchówki (300 m na wsch. od szlaku czarnego). Nazwa nadana dla upamiętnienia rodziny Kaczmarków (Stefana, Barbary i Leszka) - współzałożycieli Szczecińskiego Turystycznego Klubu Kolar­skiego PTTK „88” w 1964; miejsce tradycyjnych spotkań nowo­rocznych turystów kolarzy.

Głaz Bukowski - ustawiony przy północnym końcu ul. Wkrzań­skiej (w dolince dawnej osady Stare Bukowo); granit o obwo­dzie 6,8 m, wys. 2,7 m; barwa szara, struktura średnioziarnista wygłady lodowcowe. Wyryty napis w języku niemieckim: „Gefunden Alt-Bucholtz 1936. Die Natur ist ein unendlich geteiler Gott. Schiller", co w tłumaczeniu znaczy: Znaleziony Stare Bukowo 1936. Przyroda jest nieskończenie zróżnicowanym, Bo­giem. Schiller.

Głaz Niemierzyński - granitognejs o obwodzie 7,3 m, wys. 3,15 m.; barwa szara, struktura drobnoziarnista. Na głazie wyryty mało czytelny napis: „1877 - 1909 Direktor Wilhelm". Ustawio­ny przy ul. Władysława Broniewskiego l8, przed kościołem pw. św. Ka­zimierza; za głazem rosną cztery cisy drzewiaste (pomniki przy­rody). Nazwa głazu pochodzi od nazwy osiedla Niemierzyn, w któ­rym został ustawiony.

Kamień Osy - granit o obwodzie 5,75 m, wys. 2,8 m; barwa różowa, struktura gruboziarnista, wygłady lodowcowe. Ustawio­ny przy ul. Miodowej (Osów), w pobliżu kościoła. Głaz posta­wiony przed 1945 r., jest pomnikiem ku czci poległych z tego osiedla w I wojnie światowej; z przodu wyryty żelazny krzyż i data 1914-1918, z tyłu kilkanaście nazwisk. Nazwa głazu po­chodzi od imienia legendarnej Dunki Osy- córki łowczego duń­skiego władcy i żony Radosława, woja księcia Racibora. Osa została zabita przez Haralda Łysego w tym uroczysku; nazwa­nym później Osowym Kamieniem.

Głaz Warszewski - granit o obwodzie 7,3 m, wys. 1,3 m; barwa różowa, struktura gruboziarnista, wygłady lodowcowe. Ustawio­ny przy ul. Słonecznej (Warszewo - pętla autobusowa linii 57).

 

Opracował: Waldemar Hejza

 

Źródła: