Materiały pomocnicze do konkursu przyrodniczego

na 41 „Złaz na Ucztę Turystyczną”

04.06.2006 r.

 

Ze względu na ograniczona objętość zostaną tu przedstawione tylko wybrane obszary przyrodnicze północno-zachodniej części miasta i Puszczy Wkrzańskiej.

Organizatorzy

 

PUSZCZA WKRZAŃSKA to rozległy kompleks leśny położony w Polsce - w powiecie polickim i częściowo w bezpośrednim sąsiedztwie Szczecina (w granicach miasta Puszcza tworzy Parki Leśne: Arkoński, Głębokie i Mścięcino) oraz w Niemczech - w powiecie Uecker-Randow (Meklemburgia-Pomorze Przednie). Jej naturalne granice tworzą: od wschodu Roztoka Odrzańska, od północy Zalew Szczeciński, od południa miasto Szczecin; na zachodzie puszcza przekracza granicę państwową i ciągnie się aż do linii Pasewalk - Ueckermünde.

Całkowita powierzchnia Puszczy Wkrzańskiej wynosi około 1550 km2, z czego po stronie polskiej znajduje się tylko 337 km2.

Nazwa puszczy wywodzi się od rzeki Wkry, a także plemienia Wkrzan zamieszkującego kiedyś te tereny. Pod względem przyrodniczym Puszcza Wkrzańska stanowi mieszankę środowisk. W przeważającej części leży na terenie równinnym (wyjątkiem są Wzniesienia Szczecińskie) urozmaiconym jeziorami, rzekami, łąkami leśnymi, wydmami, bagnami, torfowiskami, a także osadami ludzkimi. Najbardziej wyraźny zespół wydm stanowią Komorze Góry (41 metrów n.p.m.) i Piaskowa Góra (37 metrów n.p.m.), natomiast większe obszary torfowiskowe znajdują się nad rzeczką Karpiną i w okolicach jeziora Świdwie.

Wzniesienia Szczecińskie są wyraźnym zespołem wzgórz obejmujących w znaczącej części peryferyjne dzielnice północnego Szczecina. Składają się z dwóch kompleksów: Wzgórz Warszewskich i Wału Bezrzecze - Siadło (inaczej Wału Stobniańskiego). Wzgórza Warszewskie osiągają wysokość 100-130 metrów n.p.m., a w punkcie kulminacyjnym - na Wieleckiej Górze - 131 metrów n.p.m. W części należącej do Polski znalazły się najlepiej zachowane fragmenty puszczy.

Około 80% powierzchni to bory sosnowe. Porastają one prawie całą środkową i północną część. Na południu i zachodzie więcej jest lasów mieszanych bukowo-sosnowych, a tam gdzie gleba jest bogatsza nawet czyste buczyny i dąbrowy. Na podmokłych gruntach rosną olszyny z domieszką brzozy. Znajdują się tutaj także torfowiska typu atlantyckiego z brzozą omszoną. Dzisiejsze lasy są w przeważającej części sadzone przez człowieka, ale z zachowaniem naturalnych struktur gatunkowych. Świadczą o tym starodrzewia sosnowe w południowej części. Rosną tam sosny mające ponad 150 lat. Tam, gdzie formacją naturalną był las liściasty i mieszany, rosną stare okazy drzew. Puszcza to nie tylko lasy.

Przez jej teren płyną trzy niewielkie rzeczki: Gunica, Karpinka i Grzybnica. Rozlewając się w obniżeniach terenu tworzą przebogate w roślinność łąki torfowe i bagna. Z tych biotopów korzystają różne grupy zwierząt, głównie owady, gady, płazy i ptaki. Rzeczki zasilają jeziora, których w puszczy jest osiem: Myśliborskie Małe i Wielkie, Karpino, Piaski, Stolsko, Świdwie, Głębokie i Bartoszewo.

Puszcza jest miejscem krzyżowania się szlaków przelotu ptaków w kierunkach południkowym i równoleżnikowym. W okresie przelotów niebo zapełnia się tysiącami małych przybyszów. Na obszarze tym odnotowano obecność ponad 170 gatunków ptaków, w tym blisko 120 lęgowych. W wilgotnych drzewostanach gnieżdżą się pary orlików. Na potężnych sosnach budują gniazda orły bieliki. Rzadkim ptakiem, wpisanym do światowej czerwonej księgi zwierząt ginących, jest kania ruda. Najmniejszy z sokołów - kobuz wykorzystuje na lęgi stare gniazda wron. W lasach gnieździ się kilka par trzmielojada. Wśród licznych mieszkańców puszczy na wymienienie zasługują: słonka, zniczek, muchówka mała, gil, krętogłów, sowy - puszczyk i uchatka. W odstojnikach pobliskich zakładów chemicznych spotkać można rzadkie ptaki przylatujące ze wschodu i zachodu, jak ciepłolubne ohary, szablodzioby, rybitwy wielkodziobe. W puszczy znajduje się unikatowy w świecie, wpisany na listę międzynarodowej Konwencji Ramsar, rezerwat ptactwa wodnego i błotnego „Świdwie”. W Bolkowie, przy południowym brzegu jeziora, działa Stacja Ornitologiczna Świdwie.

W puszczy żyli i żyją ludzie. Tereny te były zasiedlane już w czasach prehistorycznych. Świadczą o tym odkryte obiekty archeologiczne, m.in. obozowisko z VII-VI w. p.n.e. w okolicach Tanowa, wczesnośredniowieczne prasłowiańskie grodziska i kurhanowe cmentarzysko z IX w. znajdujące się koło Dobrej. W czasach nam już bliższych piękno krajobrazu i lasów przyciągało tu możnych, którzy budowali pałace i rezydencje. Zachowały się niektóre z nich, np. pałac w Stolcu. Najczęściej jednak o ich istnieniu świadczą zabytkowe dziś parki.

W pałacowym parku w Stolcu rośnie największy cis na Pomorzu Zachodnim –„Barnim”, którego obwód dochodzi do 2,9 m.

Przez puszczę prowadzi 170 kilometrów pieszych szlaków turystycznych, są tu także szlaki dla rowerzystów i amatorów jazdy konnej (na obszarze puszczy jest kilka ośrodków jeździeckich). Do roku 1945 lub 1946 istniała linia kolejowa prowadząca przez środek puszczy, która łączyła Gumieńce, Dołuje, Dobrą, Buk, Stolec, Glashütte, Hintersee, Rieth i Nowe Warpno. Obecnie pozostał jej krótki niewykorzystywany fragment ze Szczecina do Dołuj a resztki dawnego torowiska i obiektów kolejowych są coraz mniej widoczne.

 

REZERWAT ORNITOLOGICZNY "ŚWIDWIE" jest położony 20 km na płn.-zach. od Szczecina, na skraju Puszczy Wkrzańskiej, tuż przy granicy z Niemcami. Utworzony został w 1963 r. (pierwotnie pod nazwą „Jezioro Świdwie”) na pow. 382,03 ha. W 1988 r. zmieniono jego nazwę na obecną i zwiększono teren rezerwatu do pow. 891,28 ha. Celem ochrony jest zachowanie tu naturalnego środowiska stanowiącego ostoję licznych ptaków wodno-błolnych, jak również będącego miejscem odpoczynku i żerowania ptaków przelotnych. Rezerwat obejmuje swym obszarem zarastające jez. Świdwie wraz z otaczającym je pasmem szuwarów i trzcin (o łącznej pow. 358,32 ha) oraz przylegających lasów, łąk, pastwisk, gruntów ornych i nieużytków (o łącznej pow. 532,96 ha). Z racji swoich wartości przyrodniczych należy do najbogatszych rezerwatów faunistycznych w Polsce.

Jeszcze w pocz. XX w. było tu duże jezioro o pow. 300 ha. Postępujący szybko proces zarastania sprawił, że dziś jest to w znacznej części bagnisty, płytki zbiornik wodny (głębokość jeziora - którego powierzchnia wynosi już tylko ok. 60 ha - nie przekracza 1,5 m), porośnięty w 75% trzciną i oczeretem, które stwarzają doskonałe warunki dla egzystencji ptaków. Gnieździ się tu ich 141 gatunków, a dalszych 50 gatunków obserwowanych jest w czasie wiosennych i jesiennych przelotów. Do najcenniejszych gatunków występujących w rezerwacie ptaków zaliczyć trzeba: żurawie, gęsi gęgawe, bąka i brzęczka, błotniaka stawowego, zbożowego i łąkowego, wąsatkę, podróżniczka, zimorodka i remiza. Często zalatują tu też na polowanie z pobliskiej Puszczy Wkrzańskiej bielik i rybołów. Najpiękniej rezerwat wygląda jesienią, gdy tysiącami przylatują tu ptaki wędrowne i prawic cała powierzchnia jeziora zajęta jest przez odpoczywające i żerujące dzikie gęsi, kaczki łyski oraz inne ptaki.

Od 1974 r. działa tu Szczecińska Stacja Ornitologiczna „Świdwie” Instytutu Ekologii PAN, usytuowana w Bolkowie, tuż przy pd. granicy rezerwatu ścisłego. Na budynku tablica pamiątkowa ku czci inż. Jerzego Noskiewicza (1932-89) - założyciela stacji, ufundowana przez „ornitologiczną brać” w 1995. Stacja sprawuje opiekę nad rezerwatem i prowadzi prace badawcze, a także zajmuje się działalnością; popularyzatorską. W 1999 r. zakończono prace związane z ochroną wód i zagospodarowaniem przyrodniczo-edukacyjnym (m.in. wybudowano pawilon edukacyjny i wieżę obserwacyjną w miejscu gdzie znajdował się pierwsza stacja).

 

PARKI LEŚNE LEWOBRZEŻNEJ CZĘŚCI SZCZECINA

Na obrzeżach Szczecina znajdują się duże kompleksy leśne, których fragmenty - w postaci tzw. parków leśnych - wcho­dzą w obręb miasta. W granicach lewobrzeżnego Szczecina znajdują się wyodrębnione fragmenty Puszczy Wkrzańskiej: Park Leśny Arkoński, zajmujący zachodni kraniec Wzgórz Warszewskich, i rozciągający się na zachód od niego Park Leśny Głębokie, a także Park Leśny Mścięcino, zajmujący północno-wschodni kraniec Wzgórz Warszewskich
.

Park Leśny Arkoński, nazywany też Lasem Arkońskim - największy ze szczecińskich parków leśnych (o powierzchni około 900 ha) - znajduje się w granicach osiedli Arkońskie - Niemierzyn i Osów, a także - we fragmencie - po północno-wschodniej stronie al. Wojska Polskiego. Jest to teren falisty, porośnięty lasem mieszanym, z udziałem sosny zwyczajnej, buka zwyczajnego oraz dę­bów, brzozy brodawkowatej, topoli, olszy czarnej, a także gatunków wprowadzonych, jak modrzew europejski i daglezja zielona. W krajobrazie wyróżniają się wzniesienia, m.in. Wzgórze Arkony (do 70,3 m n.p.m.) i Wzgórze Sobót­ki (do około 70 m n.p.m.). Krajobraz parku urozmaicają licz­ne potoki (największy z nich o nazwie Osówka, mniejsze to Arkonka, Zielonka, Żabiniec, Kijanka i in.), kilka małych jezior (Arkonka, Goplana i Głuszec), oraz stawy (Syrenie Stawy, Cichy Staw, Górny Staw i in.).

Jednym z najbardziej atrakcyjnych rejonów Lasu Arkońskiego jest Dolina Sied­miu Młynów, którą tworzy fragment górnego biegu Osówki, na odcinku od dzielnicy Głębokie do dzielnicy Osów. Już w średniowieczu wykorzystano bystry prąd rzeki Osów­ka do celów gospodarczych, lokalizując siedem młynów wodnych ze spiętrzającymi wodę stawami młyńskimi. Mły­ny ze stawami - o nazwach Zazulin, Ustronie, Zacisze, Uro­czysko, Nagórnik, Łomot, Wyszyna - funkcjonowały do XIX wieku. Zaprzestały produkcji mąki wraz z rozwojem młynarstwa o napędzie elektrycznym, a zabudowania przyspo­sobiono do potrzeb wypoczynku i turystyki (restauracje, ho­tel). Z wyjątkiem Ustronia, obiekty te nie zachowały się do dzisiaj.

Park Leśny Arkoński jest stosunkowo dobrze zagospodaro­wany. Ma gęstą sieć dróg spacerowych, punkty widokowe, tor saneczkowy, wyciąg narciarski. Tutaj znajduje się Aka­demicki Ośrodek Jeździecki i kąpielisko Arkonka (w miej­scu dawnego jeziora Arkonka).

Park Leśny Głębokie jest drugim co do wielkości szczecińskim parkiem leśnym (o powierzchni około 350 ha). Rośnie tu las mieszany, z dużym udziałem sosny zwyczajnej. W oto­czeniu drzew znajduje się rynnowe Jezioro Głębokie, speł­niające rolę kąpieliska miejskiego. Wzdłuż falistej linii północno-wschodniego brzegu jeziora rozciąga się dzielnica wil­lowa. Na północnym krańcu parku usytuowana jest dzielni­ca Pilchowo.

Park Leśny Mścięcino, zwany też Mścięcińskim Lasem, znaj­duje się w granicach osiedla Skolwin, na zachód od zabudo­wań osady Skoki. Zajmuje płaskowyż pocięty głębokimi wą­wozami. W związku ze zróżnicowaniem terenu wykształciły się tu różne zbiorowiska roślinne. Wysoczyznę i stoki wznie­sień porasta las bukowy lub bukowo-dębowy. W parowach ze strumieniami rośnie m.in. olsza czarna. Na terenie parku można też spotkać wprowadzone tu modrze­wie, przede wszystkim modrzew europejski.

 

UŻYTKI EKOLOGICZNE

Na terenie lasów miejskich Szczecina istnieją trzy użytki ekologiczne – „Źródła strumienia Osówka”, „Dolina strumienia Grzęziniec” oraz „Dolina strumieni Skolwinki, Stołczynki i Żółwinki”.

Użytek ekologiczny „Źródła strumienia Osówka” został powołany dla zachowania i odtwarzania walorów przyrodniczych doliny strumienia o charakterze naturalnym, oraz walorów przyrodniczych lasów. Obejmuje on tereny źródliskowe strumienia Osówka gdzie występują przede wszystkim siedliska lasu mieszanego, w mniejszym stopniu boru mieszanego i lasu wilgotnego. Lasy te na pewnych fragmentach zachowały wiele cech zbliżonych do naturalnych, są tam stanowiska chronionych lub rzadko spotykanych roślin. Z ciekawszych gatunków spotykanych w runie leśnym występuje między innymi marzanka wonna i bluszcz pospolity. Z gatunków drzewiastych dominuje sosna zróżnicowana pod względem wieku, liczny jest też udział olszy, świerka, dębu i brzozy. W podszycie spotykane są między innymi takie gatunki jak kruszyna, czeremcha, bez czarny, trzmielina, olsza szara i grab. Stwierdzono tu występowanie kilkudziesięciu gatunków zwierząt objętych ochroną gatunkową, wśród nich szczególnie licznie płazy. Z gadów stwierdzono między innymi zaskrońca i jaszczurkę żyworodną, a z ptaków gołębiarza i dzięcioła czarnego.

Użytek ekologiczny „Dolina strumienia Grzęziniec” jest zlokalizowany w północnej części miasta Szczecina, na południe od osiedla Bukowo. Na terenie tego użytku występują wielkopowierzchniowe zbiorowiska synantropijne z małymi płatami innych zbiorowisk. W wielogatunkowych gęstych zaroślach z dominacją leszczyny i udziałem głogów runo jest stosunkowo ubogie, a występują tu między innymi takie gatunki jak skrzyp leśny, łąkowy, narecznica szerokolistna oraz bluszcz pospolity. Z gatunków drzewiastych występują tutaj głównie grab, jawor, olsza, dąb, topola oraz w mniejszym udziale kasztanowiec, tworzące przede wszystkim drzewostany wielogatunkowe i różnowiekowe. Stwierdzono tu występowanie kilkudziesięciu gatunków kręgowców objętych ochroną gatunkową, w tym licznie płazy i gady. Cennym elementem użytku są okazałe pojedyncze drzewa, ich szpalery i aleje.

Użytek ekologiczny „Dolina strumieni Skolwinki, Stołczynki i Żółwinki” zlokalizowany jest w północnej części miasta, między osiedlami Stołczyn i Skolwin. Obejmuje część połączonych ze sobą dolin: Skolwinki, Zółwinki, Stołczynki i cieku bez nazwy. Występują w nim, zajmując różną powierzchnię i różnie wykształcone, ekosystemy: wodne, murawowe, łąkowe i leśne z charakterystyczną dla nich roślinnością. Użytek ten to przede wszystkim doliny, głęboko wycięte w glinach przez kręte strumienie o naturalnych korytach. Zbocza ich zarośnięte są lasami grądowymi z dominacją graba w drzewostanie. Oprócz niego z gatunków drzewiastych spotkać można buka, dęba, olchę i osikę. W podszycie dominuje leszczyna, bez czarny i głóg. Występują tu chronione i rzadko spotykane rośliny runa, między innymi listera jajowata, gnieźnik leśny, kruszczyk szerokolistny, bluszcz, dzięgiel litwor i pierwiosnek lekarski. Bogaty jest świat zwierząt, występuje tu kilkadziesiąt gatunków kręgowców.

 

ZESPOŁY PRZYRODNICZO - KRAJOBRAZOWE

Na terenie lasów miejskich lewobrzeża występuje pięć zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, są to: „Dolina Siedmiu Młynów” z całkowitą powierzchnią (obejmującą również tereny poza lasami miejskimi) ponad 25 ha, „Wodozbiór” z całkowitą powierzchnią około 65 ha, „Zespół Parków Kasprowicza – Arkoński” o całkowitej powierzchni około 98 ha.

 Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Dolina Siedmiu Młynów” obejmuje dolinę strumienia Osówka od Jeziora Głębokiego do Podbórza. Został powołany do zachowania i odtwarzania walorów przyrodniczych doliny strumienia o charakterze naturalnym w jego górnej części i kulturowym z elementami naturalnymi w dolnej. Na obszarze tym zachowały się tereny leśne o cechach naturalnych, ze stanowiskami zagrożonych i rzadko spotykanych roślin.

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Wodozbiór” został powołany dla zachowania i odtwarzania walorów krajobrazu naturalnego, w szczególności ukształtowania terenu oraz cieków i zbiorników wodnych. Jest to łagodnie pofalowany teren z obniżeniem (meliorowane torfowisko ze stawem). W obniżeniach występują szuwary trzcinowe, mozgowe i pałkowe, zbiorowiska ze śmiałkiem darniowym oraz turzycowiska. Poza obniżeniami dominują zbiorowiska z perzem i mietlicą pospolitą występujące na odłogach. W miejscach piaszczystych istnieją fragmenty muraw napiaskowych. Na całym terenie występują rozproszone kępy wierzb, brzóz i dębów. Położony jest w osiedlu Warszewo pomiędzy ulicami: Bukowską i Śródleśną.

„Zespół Parków Kasprowicza – Arkoński” znajduje się w dzielnicy Śródmieście, powołany został dla ochrony i odtwarzania walorów krajobrazu kulturowego z fragmentami krajobrazu naturalnego. Są to tereny parkowe z fragmentami terenów otwartych i leśnych z jeziorkami śródleśnymi (Syrenie Stawy). Na terenach parkowych cenna dendroflora. Na terenach leśnych silnie przekształcone zbiorowiska łęgowe (łęgi wierzbowe i olszowe).

 

POMNIKI PRZYRODY (wybrane)

Buk Upiór (obwód 400 cm), rośnie nad pn.-zach. brzegiem jeż. Głębokie w pobliżu tzw. „dzikiej plaży”. Nazwę nadano ze wzglę­du na „upiorny” kształt kilkunastu konarów korony drzewa.

Cisy Jagiełły, cis pospolity (4 sztuki o obwodzie od 50 cm - 120 cm i wys. 11 m), ul. Broniewskiego 18, przy kościele pw. św. Kazimierza, obok Niemierzyńskiego Głazu. Nazwę nadano dla upamiętnienia króla Władysława Jagiełły i jego dekretu z 1423 ustanawiającego cisy drzewami objętymi ochroną prawną.

Cisy Judyma, cis pospolity (3 sztuki o obwodzie: 85 cm, 160 cm i 170 cm, wys. 10 m), ul. Doktora Judyma (przy mostku na Warszowcu).

Dąb przy Ustroniu (obwód 435 cm), w Dolinie Siedmiu Mły­nów, w pobliżu stawu Ustronie (na szlaku niebieskim).

Dąb Samotnik, dąb szypułkowy o obwodzie 325 centymetrów rosnący jako jedyny (stąd nazwa) na południowo-wschodnim skraju Polany Siedlickiej w Puszczy Wkrzańskiej, przy szlaku czerwonym. Na drzewie „leśna” kapliczka.

Dąb Młynarza, dąb o obwodzie 370 cm w uroczysku Komarzy Młyn (przy szlaku czerwonym, za mostkiem na prawym brzegu Przęsocińskiej Strugi).

Dąb Odyniec (obwód 300 cm), rośnie na zboczu doliny potoku Arkonka w Lesie Arkońskim (na szlaku czerwonym).

Dąb Rodzinny (obwód 330 cm), na płn. zboczu dopływu Pilchówki (300 m na wsch. od szlaku czarnego). Nazwa nadana dla upamiętnienia rodziny Kaczmarków (Stefana, Barbary i Leszka) - współzałożycieli Szczecińskiego Turystycznego Klubu Kolar­skiego PTTK „88" w 1964; miejsce tradycyjnych spotkań nowo­rocznych turystów kolarzy.

Dąb Starosta (obwód 590 cm), obok budynku nr 4 w Leśnie Górnym; w pobliżu rosną liczne stare dęby (do 660 cm w obwo­dzie) i buki (do 450 cm). Nazwę nadano w 1999 dla upamiętnie­nia powołania starosty nowoutworzonego powiatu polickiego.

Dąb Bogusława X (obwód 520 cm, wys. 23 m), potężny, liczą­cy ok. 600 lat rośnie w Puszczy Wkrzańskicj, na wsch. od Leśna Górnego, przy drodze do Warszewa. Do 1983 roku rósł obok niego drugi okaz, grubszy dąb (obwód 640 cm), który obumarł i zniszczony został przez wichurę. Dęby nazwano na cześć księ­cia Bogusława X (1453-1523 ), który miał ponoć pod nimi odpoczywać podczas polowania.

Dęby Brytyjczycy (5 dębów o obwodzie 300 cm-430 cm ), rosną nad pn.-zach. brzegiem jeż. Głębokie w pobliżu tzw. „dzi­kiej plaży”. Nazwa nadana dla upamiętnienia Brytyjskiej Misji Repatriacyjnej dla Niemców, której siedziba w 1945-1947 znaj­dowała się przy pobliskiej ul. Jaworowej.

Dęby Tata i Mama (obwód 340 cm i 420 cm), drzewa w Pusz­czy Wkrzańskiej (na płn. od Leśniczówki Owczary, przy szlaku czerwonym). Dęby nazwane na cześć inicjatorów założenia Szcze­cińskiego Turystycznego Klubu Kolarskiego „88” - małżeństwa Kaczmarków: Stefana „Taty” i Barbary „Mamy’.

Miłorząb dwuklapowy (obwód 260 cm), wys. 18 m, (ul. Gontyny, róg ul. Księżnej Salomei)

Platany na Jasnych Błoniach - platany klonolistne o obwodzie od 115 cm - 385 cm, wys. od 18 - 20 m; 205 drzew ok. 100-letnich.

Platan Zamkowy - klonolistny o obwodzie 567 cm; przy wjeździe na Trasę Zamkową, w pobliżu kościoła pw. św. Piotra i Pawła.

Głaz Bukowski - ustawiony przy północnym końcu ul. Wkrzań­skiej (w dolince dawnej osady Stare Bukowo); granit o obwo­dzie 6,8 m, wys. 2,7 m; barwa szara, struktura średnioziarnista wygłady lodowcowe. Wyryty napis w języku niemieckim: „Gefunden Alt-Bucholtz 1936.Die Natur ist ein unendlich geteiler Gott. Schiller", co w tłumaczeniu znaczy: Znaleziony Stare Bukowo 1936. Przyroda jest nieskończenie zróżnicowanym Bo­giem. Schiller.

Głaz Niemierzyński - granitognejs o obwodzie 7,3 m, wys. 3,15 m.; barwa szara, struktura drobnoziarnista. Na głazie wyryty mało czytelny napis: „1877'- 1909 Direktor Wilhelm". Ustawio­ny przy ul. Wł. Broniewskiego l8, przed kościołem pw. św. Kazimierza; za głazem rosną cztery cisy drzewiaste (pomniki przy­rody). Nazwa głazu pochodzi od nazwy osiedla Niemierzyn, w któ­rym został ustawiony.

Kamień Osy - granit o obwodzie 5,75 m, wys. 2,8 m; barwa różowa, struktura gruboziarnista, wygłady lodowcowe. Ustawio­ny przy ul. Miodowej (Osów), w pobliżu kościoła. Głaz posta­wiony przed 1945 r., jest pomnikiem ku czci poległych z tego osiedla w I wojnie światowej; z przodu wyryty żelazny krzyż i data 1914-1918, z tyłu kilkanaście nazwisk. Nazwa głazu po­chodzi od imienia legendarnej Dunki Osy- córki łowczego duń­skiego władcy i żony Radosława, woja księcia Racibora. Osa została zabita przez Haralda Łysego w tym uroczysku; nazwa­nym później Osowym Kamieniem.

Głaz Wojewody - ustawiony w ogrodzie przy kościele pw. Chrystusa Króla w Szczecin-Skolwinie. Jest to granit różowy o obwodzie 7,5 m i wysokości 1,2 m. Umieszczona jest na nim tablica upamiętniająca gen. Mieczysława Boruty-Spiechowicza, który mieszkał tu, przy ulicy Inwalidzkiej w latach 1946-64.

Głaz Warszewski - granit o obwodzie 7,3 m, wys. 1,3 m; barwa różowa, struktura gruboziarnista, wygłady lodowcowe. Ustawio­ny przy ul. Słonecznej (Warszewo - pętla autobusowa linii 57).

Głaz Mateusz - granit o obwodzie 5,5 m, wys. 1,0 m; różowy, drobnoziarnisty z wyglądami lodowcowymi. Trasa Zamkowa, przy platanie w pobliżu kościoła pw. św. Piotra i Pawła. Nazwa głazu od legendarnej postaci z okresu średniowiecznego Szczecina.

Głaz Adam - granit o obwodzie 8,5 m, wys. 1,5 m.; barwa różowa, struktura średnioziarnista, wygłady lodowcowe, ustawio­ny w Parku Żeromskiego za pomnikiem A. Mickiewicza przy ul. Teofila Starzyńskiego; Nazwa głazu od imienia poety - Adama Mickiewicza.

Głaz na Wzgórzu Pokoju - ustawiony w 1934 r. na wzgórzu o wysokości 100 m n.p.m., na północny-wschód od osady Leśno Górne, przy szlaku niebieskim. Jest to granit o obwodzie 3,6 m i wysokości 1,4 m. Upamiętnia on przedwcześnie zmarłego niemieckiego pisarza Hermanna Lönsa (09.08.1866 – 26.09.1914 r.), autora wierszy lirycznych, które stały się pieśniami ludowymi, opowiadań o zwierzętach oraz powieści „Wacho”. Oprócz okolicznościowego napisu na głazie wyryto stadko zajęcy, stąd też druga jego nazwa brzmi „Głaz z zajączkami”

FLORA I FAUNA LASÓW MIEJSKICH

Z gatunków objętych ścisłą ochroną na terenie lasów miejskich spotkać możemy: barwinek pospolity, bluszcz pospolity - bardzo liczny, dzięgiel (arcydzięgiel) litwor, gnieźnik leśny, jarząb szwedzki Sorbus, kosaciec syberyjski („uciekinier” z ogródków), kruszczyk szerokolistny, listera jajowata, paprotka zwyczajna, pióropusznik strusi, przylaszczka pospolita, purchawica olbrzymia, rokitnik zwyczajny, sasanka łąkowa, sromotnik bezwstydny, szafran spiski („uciekinier” z ogródków), szmaciak gałęzisty, śnieżyczka przebiśnieg, wiciokrzew (suchodrzew) pomorski, widłak goździsty.

Z gatunków roślin objętych ochroną częściową w lasach miejskich mamy szansę spotkać: cis pospolity, kalina koralowa, kocanki piaskowe, konwalia majowa, kruszyna pospolita (liczne stanowiska), naparstnica purpurowa, porzeczka czarna, pierwiosnek lekarski, przytulia (marzanka) wonna, turzyca piaskowa.

Do chronionych lub rzadkich gatunków zwierząt spotykanych w lasach miejskich zaliczyć należy:

BEZKRĘGOWCE - rak szlachetny, ślimak winniczek, trzmiele, paź królowej, polowiec szachownica, rusałka żałobnik.

RYBY - wzdręga, słonecznica, kiełb, ukleja, krąp, piskorz, miętus, ciernik, bas słoneczny.

PŁAZY - traszka grzebieniasta, traszka zwyczajna, ropucha szara, żaba trawna, żaba wodna, żaba moczarowa, kumak nizinny, rzekotka drzewna.

GADY - jaszczurka zwinka, padalec zwyczajny, zaskroniec.

SSAKI - jeż, kret, nocek Natterera, nocek rudy, gacek brunatny, borowiec wielki, wiewiórka pospolita, wydra, bóbr europejski.

PTAKI (lęgowe) - perkozek, perkoz dwuczuby, perkoz rdzawoszyi, krakwa, cyraneczka, gągoł, jastrząb, wodnik, kokoszka wodna, siniak, puszczyk, zimorodek, dzięcioł zielony, dzięcioł średni, pliszka górska, strumieniówka, świerszczak, muchołówka mała, krzyżodziób świerkowy.

Lasy miejskie to ponadto środowisko bytowania dzików, saren, jeleni, lisów, jenotów, borsuków, kun, tchórzy, piżmaków oraz zajęcy.

 

WYBRANE INNE TERENY ZIELONE SZCZECINA

Park Kasprowicza - park wielkości 42 km2 (do 1945 roku nosił on nazwę parku Quistorpa) zawdzięcza swe istnienie Janowi Henrykowi Quistorpowi (1820-1899). Ten szczeciński kupiec i przemysłowiec w testamencie przekazał miastu spory obszar swych posiadłości - szeroki pas podmiejskich lasów i łąk od Jasnych Błoni po Las Arkoński - pod warunkiem, że tereny po dawnych sadach i łąkach nie zostaną zabudowane i pozostaną parkiem i miejscem wypoczynku dla szczecinian. W ten sposób ocalił od zabudowy zielony pas Puszczy Wkrzańskiej sięgający w głąb budującego się wtedy nowego Szczecina. Razem z doliną Osówki i Rusałką.

 W roku 1900 zasadzono rzadkie w naszym klimacie odmiany drzew i krzewów. Dobrano je wedle gatunków, pory kwitnienia, barw i kształtów tak, by o każdej porze roku tworzyły malowniczy deseń. Przy ul. Słowackiego rośnie sześć 100-letnich topoli - pomników przyrody- noszących nazwę „sześciu sióstr”. W parku rosną również takie rzadkie drzewa jak: sosna żółta, świerk serbski, metasekwoja chińska, sośnica japońska, jesion mannowy, cis, cyprysik błotny, platan, ambrowiec amerykański. Z krzewów można wymienić: berberys, irga, tawuł, parrocja perska, perukowiec czy oczar wirginijski. Wytyczono ścieżki spacerowe, romantyczne altany, trasy do konnej jazdy i rowerów oraz tor saneczkowy (nad nim drewniany most oraz stylowe z bali drewnianych zbudowane schronisko). Były też restauracje liczne pijalnie: piwa i... mleka

Płynącą brzegiem parku rzeczkę Osówkę spiętrzono w 1885 roku, tworząc jeziorko Rusałka. Osówka wypływa z zachodniego stoku Wzgórz Warszewskich, płynąc zakolem do Osowa. Przed II wojną światową za jeziorkiem Goplana strumień został skanalizowany i pod ziemią płynie do Rusałki. Również pod ziemią płynie z Rusałki przez Nieckę Niebuszewską i Drzetowo do Odry. Jeszcze w drugiej połowie XIX wieku powyżej Rusałki u zbiegu ulic: Słowackiego i Zaleskiego stał młyn wodny Lübschego. Zaś z drugiej strony jeziorka, naprzeciw dzisiejszego kościoła - szachulcowy młyn Słodowy, który na początku XX wieku przekształcony został w stylową restaurację. W okresie międzywojennym znajdowała się tutaj popularna gospoda. Również po wojnie nie zmieniła swojego przeznaczenia. Zburzono ją na początku lat sześćdziesiątych. Niedawno, bo w 2003 roku, zawiązał się komitet do odbudowy restauracji, lecz mieszkańcy ul. Słowackiego wystąpili z protestem, uważając, że hałas, który by się z niej wydobywał zniszczyłby im komfort życia.

Nad Rusałką przerzucono mostki. Jeden nazwano japońskim - miał na przyczółkach ozdobne bramy. Zostały one rozebrane dopiero dziesięć lat po wojnie. Drugi mostek (zawsze oblężony przez wędkarzy) wiódł z obecnego podnóża amfiteatru na wysepkę. Rozebrano go pod koniec lat 50-tych. Na początku lat 70-tych zbudowano mostek - na przedłużeniu ul. Żupańskiego - skracający drogę przez park. Już od paru lat na tych mostkach świeżo poślubione pary robią sobie zdjęcia, mając w tle piękny pejzaż parku.

Razem z mostkiem wybudowano w latach 1974-76 amfiteatr na 4,7 tys. miejsc. W 1979 roku na południowym krańcu parku ustawiono pomnik „Czynu Polaków” autorstwa Grzegorza Zemły przedstawiający trzy orły wzlatujące z gniazda (czyli trzy pokolenia, które odbudowały Szczecin).

 

Ogród Dendrologiczny im. Stefana Kownasa - jest to teren dawnego Cmentarza Majdańskiego, który został zagospodarowany jako park w latach 1973-1974 i nazwany imieniem profesora dr. Stefana Kownasa - organizatora i pierwszego kierownika Katedry Botaniki Akademii Rolni­czej w Szczecinie. Jego starania przyczyniły się do zacho­wania w mieście wielu cennych roślin i wzbogacenia Szcze­cina w nowe gatunki drzew i krzewów.

W Ogrodzie Dendrologicznym - o powierzchni około 15,5 ha - niewiele jest okazów roślin egzotycznych. Rośnie tam natomiast dużo starych drzew, zwłaszcza liściastych, o obwodzie pnia nierzadko prze­kraczającym 200-300 cm. Zarejestrowano tam 82 gatunki i odmiany drzew i krzewów. Wśród starych drzew wyróżniają się buki.. Rosną tu: buk zwy­czajny, buk zwyczajny w odmianie zwisającej i buk zwyczajny w formie purpu­rowej . Do rzadkości należą dwa drzewa odmiany purpurowej trójbarwnej (różowobrzegiej) buka zwyczajnego, których pnie mają obwód 182 cm i 225 cm. Liście tej odmiany buka są purpurowe, nieregularnie różowo obrzeżone (zdarzają się też pędy z liśćmi purpurowymi, bez różowego obrzeżenia). Jedno z tych drzew można spotkać w alei przebiegającej wzdłuż ogrodu, od ulicy Żupańskiego do terenu Akademii Rolniczej, natomiast drugie drzewo znaj­duje się przy ścieżce przebiegającej wzdłuż terenu wspomnia­nej uczelni. W ogrodzie rosną też stare dęby szypułkowe i dęby bezszypułkowe. Ogród przecinają cieniste aleje, które tworzą m.in. dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, kasztanowce z ró­żowymi i czerwonymi kwiatami oraz sosna wejmutka. W pobliżu ulicy Słowackiego - w sąsiedztwie alei z kaszta­nowców czerwonych - rośnie brzoza brodawkowata w od­mianie strzępolistnej, której liś­cie są głęboko wcięte, z nieregularnie i ostro ząbkowanymi klapami.

W ogrodzie znajdują się stare jesiony wyniosłe i jesiony wyniosłe w odmianie zwisającej. Po jednym z jesionów wyniosłych, o ob­wodzie pnia 267 cm - rosnącym w pobliżu ulicy Niemierzyńskiej - wspina się kwitnący i owocujący bluszcz pospo­lity z dwoma zrośniętymi tuż nad ziemią pęda­mi, razem o obwodzie 201 cm.

Wędrując po ogrodzie, można spotkać: cis pospolity (drzewa i krzewy), cis pospolity w odmianie złoci­stej - krzewy o igłach żółtozielonych i cis pospolity w odmianie irlandzkiej - krzewy o zwartej koronie z ciemnozielonymi igłami osadzonymi szczoteczkowato wokół pędu. Rośnie tu też choina kanadyjska, którą charakteryzują krótkie igły, ciemnozielone z wierzchu, od spodu z kredowo-białymi paskami. Zwracają uwagę drzewa żywotnika olbrzy­miego , które wyróżnia regularna, stożkowata korona oraz liście w postaci ciemnozielonych i błyszczących łusek, od spodu z białawymi plamkami woskowego nalotu.

 

Opracował: Waldemar Hejza

 

Źródła:

1.      Adamczak A., Województwo zachodniopomorskie – atrakcyjne szlaki turystyczne. Mały przewodnik krajoznawczy, Szczecin 2002.

2.       Adamczak A.. Kucharski B. – Okolice Szczecina, Warszawa 2000.

3.       Red. Białecki Tadeusz – Encyklopedia Szczecina – Suplement tom I – hasło: Pomnikowe drzewa i głazy, autor Antoni Adamczak, Szczecin 1999.

4.       Stachak A. i inni, Zieleń Szczecina – ilustrowany przewodnik dendrologiczny, Szczecin 2000.

5.       www.infoludek.pl

6.       www.szczecin.pl/lasymiejskie