Informator krajoznawczy

Arkonka wypływa ze stawku przy zbiegu ul. Chorzowskiej i Junackiej położonego na wysokości ok. 90 m n.p.m.; długość 2,1 km, płynie uregulowanym korytem i uchodzi do jez. Goplana.

Bogdanka strumień wypływający kilkoma potokami źródłowymi w malowniczej kotlince między ulicami: Inwalidzką i Karpacką (wysokość źródła około 60 m. n.p.m.), a uchodzi do Cieśnicy - ramienia Odry. Długość 1,7 km.

Kijanka wypływa z podmokłego zagłębienia (78 m n.p.m.) położonego na północno-zachodnim krańcu Osowa, uchodzi do Żabińca na wysokości 36 m n.p.m., długość 1,2 km.

Łomot (Łamot) jeden z siedmiu stawów w Dolinie Osówki, który tworzą tak naprawdę dwa zbiorniki: górny i dolny. Pierwsza wzmianka o nim pojawiła się w 1437 roku. W 1659 r. przyjął nazwę od nazwiska tutejszego młynarza Hagena (Hagenműhle); potocznie Klappműhle. W XX wieku stracił funkcję użytkową i został zamieniony na kawiarnię. W latach 30-stych ubiegłego wieku zaadoptowany został na stanicę dla organizacji młodzieżowej; przy młynie zbudowano także duże boisko. Po 1945 roku popadł w ruinę i został rozebrany.

Osówka wypływa z południowego stoku Lisiej Góry (wys. 108 m n.p.m.). Przyjmuje z prawego brzegu Bystry Potok, przepływa przez Dolinę Siedmiu Młynów, dalej przyjmuje z prawej Jasmundzką Strugę i wpada do jez. Goplana. Długość tego odcinka to ok. 5,2 km. Dalej przepływa zakrytym kanałem, nawadniając Syrenie Stawy, jez. Rusałka i pod ul. 1 Maja dopływa do Odry. Z jez. Goplana ma sztuczne podziemne połączenie z jez. Głębokim, umożliwiające zasilanie go wodami strumienia w razie znaczącego obniżenia lustra wody (obecnie jednak większą rolę w powyższej kwestii odgrywa kanał łączący jez. Głębokie z Gunicą). W XIII wieku nosiła nazwę Goldbeke w związku z próbami poszukiwania w niej złota. Część źródliskowa doliny została objęta ochroną prawną jako użytek ekologiczny "Źródła strumienia Osówka". Został on powołany dla zachowania i odtwarzania walorów przyrodniczych doliny strumienia o charakterze naturalnym, oraz walorów przyrodniczych lasów. Obejmuje on tereny źródliskowe strumienia Osówka gdzie występują przede wszystkim siedliska lasu mieszanego, w mniejszym stopniu boru mieszanego i lasu wilgotnego. Lasy te na pewnych fragmentach zachowały wiele cech zbliżonych do naturalnych, są tam stanowiska chronionych lub rzadko spotykanych roślin. Z ciekawszych gatunków spotykanych w runie leśnym występuje między innymi marzanka wonna i bluszcz pospolity. Z gatunków drzewiastych dominuje sosna zróżnicowana pod względem wieku, liczny jest też udział olszy, świerka, dębu i brzozy. W podszycie spotykane są między innymi takie gatunki jak: kruszyna, czeremcha, bez czarny, trzmielina, olsza szara i grab. Stwierdzono tu występowanie kilkudziesięciu gatunków zwierząt objętych ochroną gatunkową, wśród nich szczególnie licznie płazy. Z gadów stwierdzono między innymi zaskrońca i jaszczurkę żyworodną, a z ptaków gołębiarza i dzięcioła czarnego.

Park Leśny Arkoński, nazywany też Lasem Arkońskim - największy ze szczecińskich parków leśnych (o powierzchni około 900 ha) - znajduje się w granicach osiedli Arkońskie-Niemierzyn i Osów, a także - we fragmencie - po północno-wschodniej stronie al. Wojska Polskiego. Jest to teren falisty o deniwelacji dochodzącej do 100 m (Płaskowyż Warszewski osiąga wys. 120 m n.p.m., a jez. Głębokie 19 m n.p.m.), porośnięty lasem mieszanym, z udziałem sosny zwyczajnej, buka zwyczajnego oraz dębów, brzozy brodawkowatej, topoli, olszy czarnej, a także gatunków wprowadzonych, jak modrzew europejski i daglezja zielona. W krajobrazie wyróżniają się wzniesienia, m.in. Wzgórze Arkony (do 70,3 m n.p.m.) i Wzgórze Sobótki (do około 70 m n.p.m.). Krajobraz parku urozmaicają liczne potoki (największy z nich o nazwie Osówka, mniejsze to Arkonka, Zielonka, Żabiniec, Kijanka i in.), kilka małych jezior (Arkonka, Goplana i Głuszec), oraz stawy (Syrenie Stawy, Cichy Staw, Górny Staw i in.).
Jednym z najbardziej atrakcyjnych rejonów Lasu Arkońskiego jest Dolina Siedmiu Młynów, którą tworzy fragment górnego biegu Osówki, na odcinku od dzielnicy Głębokie do dzielnicy Osów. Już w średniowieczu wykorzystano bystry prąd rzeki do celów gospodarczych, lokalizując siedem młynów wodnych ze spiętrzającymi wodę stawami młyńskimi. Młyny ze stawami - o nazwach: Zazulin, Ustronie, Zacisze, Uroczysko, Nagórnik, Łomot, Wyszyna - funkcjonowały do XIX wieku. Zaprzestały produkcji mąki wraz z rozwojem młynarstwa o napędzie elektrycznym, a zabudowania przysposobiono do potrzeb wypoczynku i turystyki (restauracje, hotel). Z wyjątkiem Ustronia, obiekty te nie zachowały się do dzisiaj. Obecnie obszar doliny jest objęty ochroną jako zespół przyrodniczo-krajobrazowy "Dolina Siedmiu Młynów", obejmując dolinę strumienia od Jeziora Głębokiego do Podbórza. Został on powołany do zachowania i odtwarzania walorów przyrodniczych doliny Osówki o charakterze naturalnym w jego górnej części i kulturowym, z elementami naturalnymi, w dolnej. Na obszarze tym zachowały się tereny leśne o cechach naturalnych, ze stanowiskami zagrożonych i rzadko spotykanych roślin.

Na Wzgórzu Arkony można zobaczyć ruiny tzw. Wieży Quistorpa (Quistorpturm) wybudowanej swego czasu z inicjatywy Martina Quistorpa dla uczczenia pamięci jego ojca Johannesa - znanego szczecińskiego przemysłowca i filantropa. Została ona zaprojektowana przez berlińskiego architekta Franza Schwestena. Liczyła około 42,3 m wysokości, a długość jednego boku podstawy wynosiła 25 metrów. Wewnątrz znajdowały się spiralne schody, prowadzące przez dziewięć kondygnacji na górny balkon widokowy, z którego rozpościerał się doskonały widok na okolice Szczecina. Budowla stanowiła doskonały przykład architektonicznego eklektyzmu. Jej podmurowanie, kryjące w sobie sale wystawowe i pomieszczenia gastronomiczne, wzorowane było na antycznych murach Cyklopa. Wyżej znajdował się pseudoklasycystyczny taras z alegorycznymi rzeźbami. Jeszcze wyżej strzelała w górę wieżowa konstrukcja, przypominająca latarnię morską. Wieńczył ją ozdobny szczyt w stylu mauretańskim.

4 IV 1914 roku w wieżę uderzył piorun niszcząc fragment murów o wysokości 4 m oraz górny balkon widokowy. Został on jednak szybko naprawiony i ponownie udostępniony zwiedzającym. W 1944 roku, w wyniku jednego alianckich nalotów bombowych budowla uległa niemal całkowitemu zniszczeniu - ocalały tylko dwie dolne kondygnacje. Reszty dzieła zniszczenia dokonali miejscowi szabrownicy, wykorzystujący drogie i trwałe materiały budowlane na własne potrzeby lub handel. Do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie: podmurowanie wraz z fragmentami schodów wiodących na dolny taras widokowy oraz portal prowadzący na zniszczone schody wieży.

Przęsocin położony jest na Wzgórzach Warszewskich, tuż przy północnych granicach Szczecina; od którego centrum oddalony jest, w linii prostej, o około 10 km. Pierwsza wzmianka o wsi pojawiła się 1286 roku, gdy istniał tu kościół. W połowie XIV wieku przeszedł w ręce klasztoru kartuzów z Grabowa, a po reformacji stał się własnością książąt szczecińskich. Wieś zachowała częściowo kształt owalnicy - zmieniony przez rozbudowę, na widlicę. Pośrodku znajduje się kamienny kościół pw. Wniebowzięcia NMP z 1493 roku. Pierwotnie późnogotycki, wielokrotnie przebudowywany zatracił cechy stylowe. Wieża drewniana w stylu barokowym, zbudowana w 1740 roku, zwieńczona hełmem z ośmioboczną latarnią. Zniszczona przez wichurę została zrekonstruowana. Wewnątrz XVIII-wieczny ołtarz, a na wieży empirowy dzwon z 1832 roku. We wsi możemy także obejrzeć budynki z przełomu XIX i XX wieku, zbudowane w stylu szachulcowym oraz pomnik poświęcony ofiarom I wojny światowej. Przy ulicy Przęsocińskiej, obok stacji benzynowej ustawiony samolot MIG 21. Na listę zabytków wpisana została także remiza strażacka przy ul. Kościelnej.

Przęsocińska Struga (Przęsocinka, Bohdanka), strumień biorący swój początek na południowym krańcu Przęsocina; źródła jej położone są na wysokości około 100 m n.p.m. Dalej płynie piękną, głęboką doliną i uchodzi do Łarpi (ramienia Odry). Długość 3,2 km.

Skolwin szczecińskie osiedle położone w jego północnej części, nad zachodnim ramieniem Odry. Pierwsza wzmianka, o ówczesnej wsi pochodzi z 1186 roku. W 1484 roku przeszła ona na własność klasztoru mariackiego w Szczecinie. Praktycznie do dnia dzisiejszego stara część zachowała kształt owalnicy, po środku której znajduje się kościół - obecnie pw. Chrystusa Króla. Jego początki sięgają 1286 roku, jednak pierwotny wygląd nie jest znany, ze względu na gruntowną przebudowę w II połowie XV wieku. Podczas wojny trzydziestoletniej został poważnie zniszczony; w 1689 roku dokonano jego odbudowy. Zmieniły się wówczas: strop, dach, kształt okien i ostatnia kondygnacja wieży; elewacja została otynkowana. W takiej postaci przetrwał do końca XIX wieku, kiedy to wymieniono zwieńczenie wieży.
W 1990 roku podczas generalnego remontu usunięto tynki zewnętrzne i wewnętrzne, odsłaniając przy tym kształt ceglanych murów. Obecnie kościół jest obiektem kamienno-ceglanym, orientowanym z prostokątną kruchtą i drewniano-ceglaną, ryglową wieżą, zwieńczoną wysokim hełmem z ośmioboczną latarnią. Na ścianach widoczne są dwa rodzaje portali: ostrołukowy, znajdujący się w wieży oraz dwa zakończone półkoliście, przy wejściach: od strony południowej i północnej (barokowe). Jednoprzestrzenne wnętrze zostało spięte belkowym stropem bez wypełnienia, z otwartą więźbą dachową, obitą od wnętrza płytami.
Kościół otacza piękny ogród m. in. z pomnikową lipą drobnolistną, o obwodzie 415 cm. Ustawiono w nim tzw. Głaz Wojewody (granit różowy o obwodzie 7,5 m i wysokości 1,2 m) z tablicą upamiętniającą gen. Mieczysława Borutę-Spiechowicza, który mieszkał tu, przy ulicy Inwalidzkiej w latach 1946-64.
Nadodrzańska część dzielnicy zawdzięcza swoje powstanie, a następnie rozwój, otwartej w 1897 roku fabryce papieru. W 1910 roku została ona przekształcona w zakład celulozowo-papierniczy i weszła w skład rozbudowywanego wówczas przemysłu przyportowego. Po II wojnie światowej ponowny jej rozruch nastąpił w 1953 roku.
Od tej chwili, do początku lat 90-siątych zakład produkował, również na eksport, m. in. papier: gazetowy, drukowy, etykietowy, pakowy, toaletowy; a od 1984 roku również czerpany. W 1977 r. w jego skład zostały włączone Szczecińskie Zakłady Materiałów Biurowych, a profil produkcji wzbogacono o kalki i taśmy barwiące. W okresie prosperity zakład zatrudniał 1600 osób, posiadał własne biuro projektów i konstrukcyjne oraz laboratorium i bibliotekę naukową. Przemiany gospodarcze lat dziewięćdziesiątych spowodowały daleko idące zmiany i związane z nimi kłopoty, z którymi zakład boryka się do dnia dzisiejszego - stan upadłości.

Wielecka Góra najwyższe wzniesienie Wzgórz Warszewskich 131 m n.p.m., węzeł szlaków turystycznych zielonego i czerwonego (Mścięcino-Las Arkoński). Nazwa pochodzi od Wieletów (Luciców) grupy plemiennej Słowian połabskich, zamieszkujących od VI wieku tereny między dolną Odrą a Łabą, wywodzącej się z Pomorza Przedodrzańskiego.

Wyszyna wraz z Górnym Stawem nazywany był, w języku niemieckim, Oberműhle (Młyn Wysoki). Pierwsza wzmianka pochodzi z 1495 roku. W 1552 r. przeszedł z rąk młynarza Mathiasa Belitza na własność Rady Miejskiej Szczecina. Przestał funkcjonować w XIX wieku. Przed II wojną światową znajdowała się tu mała restauracja i hotelik.

Zielonka źródła położone na zachód od skrzyżowania ul. Uroczej i Wiśniowej (ok. 80 m n.p.m.), uchodzi do Żabińca na wysokości ok. 30 m n.p.m., długość 1,4 km.

Żabiniec wypływa z podmokłych łąk po wschodniej stronie ul. Chorzowskiej, w górnym biegu płynie szeroką, malowniczą doliną, przyjmując z prawego brzegu Kijankę, a z lewego Zielonkę. Uchodzi do jez. Głuszec, długość ok. 2 km.

Opracował: Waldemar Hejza