Informator krajoznawczy

Pilchowo - podszczecińska wieś, położona przy północno-zachodnich krańcach miasta, w otoczeniu lasów Puszczy Wkrzańskiej. Jej południowa część leży w granicach administracyjnych Szczecina (tutaj mieszczą się miejskie wodociągi lewobrzeża). Wzmiankowana w 1286 r., częściowo zachowała kształt dawnej owalnicy. Znajduje się tam kościół pw. Wniebowzięcia NMP, granitowy z przełomu XIII i XIV w., przebudowany gruntownie w stylu neoromańskim w drugiej połowie XIX w. (z pierwotnej budowli zachowały się jedynie kamienne mury do wysokości okien). Od wschodu apsyda dobudowana w czasie przebudowy kościoła, a od zach. zakrystia i kruchta dobudowane w 1985 r. Przy kościele belkowana dzwonnica, przykryta dachem dwuspadowym - zabytek ludowej ciesiółki. Na przykościelnym trawniku ustawiono głaz z tablica poświęconą papieżowi Janowi Pawłowi II. Kościół otoczony jest starym murem cmentarnym. W północnej części wsi osiedle nowoczesnych domków jednorodzinnych.

Leśno Górne (do 1945 niem. Hohenleese) - niewielka wieś (50 mieszkańców) w powiecie i gminie Police. Leży u podnóża Wzgórz Warszewskich na skraju Puszczy Wkrzańskiej około 10 km na północny-zachód od centrum Szczecina. Pierwsze historyczne wzmianki ok. 1276 jako Lesen lub Lezen. Przez wieki wieś była majątkiem kupców szczecińskich. Ok. XVII w. powstała tu cegielnia. Po 1945 istniał tu (do 1992) PGR. W 2001 wybudowano w pobliżu wsi wysypisko odpadów komunalnych. Pierwotnie była to wieś typu folwarcznego.
Ciekawostką architektoniczną jest pseudoobronny, eklektyczny pałacyk (elementy neogotyku i neorenesansu) z końca XIX wieku (po 1862 roku), z ośmioboczną, blankowaną wieżą narożną (obecnie odnowiony). Obok rozpościera się park krajobrazowy (2,5 ha) ze starodrzewem. Przy osadzie możemy spotkać liczne stare dęby (do 660 cm obwodu) i buki (do 450 cm). We wsi działa Jeździecki Klub Sportowy i stadnina koni EQUUS (Leśno Górne 10).

Dąb Starosty - dąb o obwodzie 590 cm, rośnie obok budynku nr 4 w Leśnie Górnym. Nazwę nadano w 1999 dla upamiętnienia powołania starosty nowoutworzonego powiatu polickiego. Głaz na Wzgórzu Pokoju (Hermanna Lönsa) został ustawiony w 1934 r. na wzgórzu o wysokości 100 m n.p.m., na północny-wschód od osady Leśno Górne, przy szlaku niebieskim. Jest to granit o obwodzie 3,6 m i wysokości 1,4 m. Upamiętnia on przedwcześnie zmarłego niemieckiego pisarza Hermanna Lönsa (09.08.1866 - 26.09.1914 r.), autora wierszy lirycznych, które stały się pieśniami ludowymi, opowiadań o zwierzętach oraz powieści "Wacho". Oprócz okolicznościowego napisu na głazie wyryto stadko zajęcy, stąd też druga jego nazwa brzmi "Głaz z zajączkami".

Puszcza Wkrzańska to rozległy kompleks leśny położony w Niemczech i Polsce w powiecie Uecker-Randow (Meklemburgia-Pomorze Przednie) oraz w powiecie polickim i częściowo w bezpośrednim sąsiedztwie Szczecina (w granicach miasta Puszcza tworzy Parki Leśne: Arkoński, Głębokie i Mścięcino). Jej naturalne granice tworzą: od wschodu Roztoka Odrzańska, od północy Zalew Szczeciński, od południa miasto Szczecin; na zachodzie puszcza przekracza granicę państwową i ciągnie się aż do linii Pasewalk - Ueckermünde.
Całkowita powierzchnia Puszczy Wkrzańskiej wynosi około 1550 km2, z czego po stronie polskiej znajduje się tylko 337 km2.
Nazwa puszczy wywodzi się od rzeki Wkry, a także plemienia Wkrzan zamieszkującego kiedyś te tereny. Pod względem przyrodniczym Puszcza Wkrzańska stanowi mieszankę środowisk. W przeważającej części leży na terenie równinnym (wyjątkiem są Wzniesienia Szczecińskie) urozmaiconym jeziorami, rzekami, łąkami leśnymi, wydmami, bagnami, torfowiskami, a także osadami ludzkimi. Najbardziej wyraźny zespół wydm stanowią Komorze Góry (41 metrów n.p.m.) i Piaskowa Góra (37 metrów n.p.m.), natomiast większe obszary torfowiskowe znajdują się nad rzeczką Karpiną i w okolicach jeziora Świdwie.
Wzniesienia Szczecińskie są wyraźnym zespołem wzgórz obejmujących w znaczącej części peryferyjne dzielnice północnego Szczecina. Składają się z dwóch kompleksów: Wzgórz Warszewskich i Wału Bezrzecze - Siadło (inaczej Wału Stobniańskiego). Wzgórza Warszewskie osiągają wysokość 100-110 metrów n.p.m., a w punkcie kulminacyjnym - na Wieleckiej Górze - 131 metrów n.p.m. W części należącej do Polski znalazły się najlepiej zachowane fragmenty puszczy.
Około 80% powierzchni to bory sosnowe. Porastają one prawie całą środkową i północną część. Na południu i zachodzie więcej jest lasów mieszanych bukowo-sosnowych, a tam gdzie gleba jest bogatsza nawet czyste buczyny i dąbrowy. Na podmokłych gruntach rosną olszyny z domieszką brzozy. Znajdują się tutaj także torfowiska typu atlantyckiego z brzozą omszoną. Dzisiejsze lasy są w przeważającej części sadzone przez człowieka, ale z zachowaniem naturalnych struktur gatunkowych. Świadczą o tym starodrzewia sosnowe w południowej części. Rosną tam sosny mające ponad 150 lat. Tam, gdzie formacją naturalną był las liściasty i mieszany, rosną stare okazy drzew.
Puszcza to nie tylko lasy. Przez jej teren płyną trzy niewielkie rzeczki: Gunica, Karpinka i Grzybnica. Rozlewając się w obniżeniach terenu tworzą przebogate w roślinność łąki torfowe i bagna. Z tych biotopów korzystają różne grupy zwierząt, głównie owady, gady, płazy i ptaki. Rzeczki zasilają jeziora, których w puszczy jest osiem: Myśliborskie Małe i Wielkie, Karpino, Piaski, Stolsko, Świdwie, Głębokie i Bartoszewo.
Puszcza jest miejscem krzyżowania się szlaków przelotu ptaków w kierunkach południkowym i równoleżnikowym. W okresie przelotów niebo zapełnia się tysiącami małych przybyszów. Na obszarze tym odnotowano obecność ponad 170 gatunków ptaków, w tym blisko 120 lęgowych. W wilgotnych drzewostanach gnieżdżą się pary orlików. Na potężnych sosnach budują gniazda orły bieliki. Rzadkim ptakiem, wpisanym do światowej czerwonej księgi zwierząt ginących, jest kania ruda. Najmniejszy z sokołów - kobuz wykorzystuje na lęgi stare gniazda wron. W lasach gnieździ się kilka par trzmielojada. Wśród licznych mieszkańców puszczy na wymienienie zasługują: słonka, zniczek, muchówka mała, gil, krętogłów, sowy - puszczyk i uchatka. W odstojnikach pobliskich zakładów chemicznych spotkać można rzadkie ptaki przylatujące ze wschodu i zachodu, jak ciepłolubne ohary, szablodzioby, rybitwy wielkodziobe. W puszczy znajduje się unikatowy w świecie, wpisany na listę międzynarodowej Konwencji Ramsar, rezerwat ptactwa wodnego i błotnego "Świdwie". W Bolkowie, przy południowym brzegu jeziora, działa Stacja Ornitologiczna Świdwie.
W puszczy żyli i żyją ludzie. Tereny te były zasiedlane już w czasach prehistorycznych. Świadczą o tym odkryte obiekty archeologiczne, m.in. obozowisko z VII-VI w. p.n.e. w okolicach Tanowa, wczesnośredniowieczne prasłowiańskie grodziska i kurhanowe cmentarzysko z IX w. znajdujące się koło Dobrej.
W czasach nam już bliższych piękno krajobrazu i lasów przyciągało tu możnych, którzy budowali pałace i rezydencje. Zachowały się niektóre z nich, np. pałac w Stolcu. Najczęściej jednak o ich istnieniu świadczą zabytkowe dziś parki.
W pałacowym parku w Stolcu rośnie największy cis na Pomorzu Zachodnim -"Barnim", którego obwód dochodzi do 2,9 m.
Przez puszczę prowadzi wiele kilometrów szlaków turystycznych, dostępnych także dla rowerzystów i amatorów jazdy konnej (na obszarze puszczy jest kilka ośrodków jeździeckich). Do roku 1945 lub 1946 istniała linia kolejowa prowadząca przez środek puszczy, która łączyła Gumieńce, Dołuje, Dobrą, Buk, Stolec, Glashütte, Hintersee, Rieth i Nowe Warpno. Obecnie pozostał jej krótki niewykorzystywany fragment ze Szczecina do Dołuj a resztki dawnego torowiska i obiektów kolejowych są coraz mniej widoczne.

Użytek ekologiczny "Źródła strumienia Osówka" został powołany dla zachowania i odtwarzania walorów przyrodniczych doliny strumienia o charakterze naturalnym, oraz walorów przyrodniczych lasów. Obejmuje on tereny źródliskowe strumienia Osówka gdzie występują przede wszystkim siedliska lasu mieszanego, w mniejszym stopniu boru mieszanego i lasu wilgotnego. Lasy te na pewnych fragmentach zachowały wiele cech zbliżonych do naturalnych, są tam stanowiska chronionych lub rzadko spotykanych roślin. Z ciekawszych gatunków spotykanych w runie leśnym występuje między innymi marzanka wonna i bluszcz pospolity. Z gatunków drzewiastych dominuje sosna zróżnicowana pod względem wieku, liczny jest też udział olszy, świerka, dębu i brzozy. W podszycie spotykane są między innymi takie gatunki jak kruszyna, czeremcha, bez czarny, trzmielina, olsza szara i grab. Stwierdzono tu występowanie kilkudziesięciu gatunków zwierząt objętych ochroną gatunkową, wśród nich szczególnie licznie płazy. Z gadów stwierdzono między innymi zaskrońca i jaszczurkę żyworodną, a z ptaków gołębiarza i dzięcioła czarnego.

Zabudowania jednego z młynów

Dolina Siedmiu Młynów to jeden z najbardziej atrakcyjnych rejonów Lasu Arkońskiego, który tworzy fragment górnego biegu Osówki, na odcinku od dzielnicy Głębokie do dzielnicy Osów. Już w średniowieczu wykorzystano bystry prąd rzeki Osówka do celów gospodarczych, lokalizując siedem młynów wodnych ze spiętrzającymi wodę stawami młyńskimi. Po kolei, od zachodu wzdłuż Osówki są położone następujące stawy (w nawiasach niemieckie odpowiedniki nazw młynów): Zazulin (Kuckuksmühle), Ustronie (Sauersackmühle później Kaisermühle), Uroczysko (Papillonsmühle później Schmetterlingsmühle), Zacisze (Mutgebermühle), Nagórnik (Strohmühle później Bergmühle), Łomot (Klappmühle), Wyszyna (Obermühle).

Młyny wodne wraz ze spiętrzającymi wodę stawami młyńskimi funkcjonowały nieprzerwanie do XIX wieku. Zaprzestały działalności wraz z rozwojem młynarstwa o napędzie elektrycznym. Na przełomie XIX i XX wieku, Dolina Siedmiu Młynów została przekształcona w atrakcyjny rejon turystyczno-wypoczynkowy. Przyczyniło się to do przekształcenia młynów w restauracje, kawiarnie, hotele, schroniska młodzieżowe.
W czasie II wojny nie zostały zniszczone, jednak opuszczone i niezamieszkałe stopniowo były dewastowane, i w konsekwencji całkowicie zniszczone. Do dzisiaj zachował się jedynie budynek mieszkalny po młynie Ustronie.

Dąb przy Ustroniu - obwód 435 cm, rośnie w Dolinie Siedmiu Młynów, w pobliżu stawu Ustronie (stąd nazwa).

Leśniczówka "Biała" znajduje się przy ul. Miodowej 3, niedaleko pętli tramwajowej linii "1" i "9" na Głębokim. W lasach osowskich zajmujących 259 mórg lasu sosnowego znajdowała się leśniczówka zwana Wussower Försterei lub potocznie Kölpin. Leśniczówka składała się z jednego budynku mieszkalnego i zabudowań gospodarczych. Mieszkał w nim nadleśniczy z rodziną oraz służbą, zimą w czasie wyrębu lasu jeszcze jeden gajowy i od sześciu do ośmiu robotników dniówkowych, dokonujących wyrębu drzew. Leśnik w 1863 r. własnym nakładem zbudował śluzę nad Osówką i w ten sposób spiętrzył wodę, co pozwoliło mu na nawodnienie pól i łąk. Wzbogacił glebę przez nawożenie obornikiem, który uzyskiwał we własnym gospodarstwie. Uprawiał tylko owies, fasolę, ziemniaki i grykę. Swój charakter jako siedziba leśniczego mającego w swej gestii nadzór nad lasami miejskimi utrzymała leśniczówka do 1939 r.
Obecnie przy zabudowaniach leśniczówki znajduje się polsko-niemiecka ścieżka przyrodniczo-edukacyjna "Wspólny Las - Wspólna Europa". Ścieżka jest ogrodzona, wyposażona w wiaty, ławy, "zieloną klasę" oraz parking.

Głębokie - jezioro rynnowe, wydłużone z północnego-zachodu na południowy-wschód; leży w obniżeniu rozdzielającym Płaskowzgórze Warszewskie od Wału Stobniańskiego, na wysokości 19 m n.p.m.. Powierzchnia 31 ha, długość maksymalna 1550 metrów, szerokość do 300 metrów, głębokość do 5 metrów, długość linii brzegowej 3950 metrów. Dobrze rozwinięta linia brzegowa pozwala wyróżnić cztery zatoki: Zachodnią, Północną, Wschodnią i Południową. Pełni rolę sezonowego kąpieliska miejskiego, jest połączone podziemnymi kanałami z Osówką i Gunicą, z której jest dodatkowo zasilane wodą.
Legenda mówi o spoczywającym na dnie jeziora zatopionym mieście, z którego w pogodne wieczory rozlega się bicie dzwonów.

Tak wygląda ścieżka przyrodnicza " Wspólny las - wspólna Europa"

Park Leśny Głębokie jest drugim, co do wielkości szczecińskim parkiem leśnym (o powierzchni około 350 ha). Rośnie tu las mieszany, z dużym udziałem sosny zwyczajnej. W otoczeniu drzew znajduje się rynnowe Jezioro Głębokie, spełniające rolę kąpieliska miejskiego. Wzdłuż falistej linii północno-wschodniego brzegu jeziora rozciąga się dzielnica willowa Głębokie. Na północnym krańcu parku usytuowana jest dzielnica Pilchowo. Przy ścieżce dydaktycznej pomnikowe drzewa: Dęby Brytyjczycy (5 dębów o obwodzie 300 cm - 430 cm), rosną nad północno-zachodnim brzegiem jeziora Głębokie w pobliżu tzw. "dzikiej plaży", nazwa nadana dla upamiętnienia Brytyjskiej Misji Repatriacyjnej dla Niemców, której siedziba w 1945-1947 znajdowała się przy pobliskiej ul. Jaworowej oraz Buk Upiór (obwód 400 cm), rośnie nad północno-zachodnim brzegiem jeziora w pobliżu tzw. "dzikiej plaży". Nazwę nadano ze względu na "upiorny" kształt kilkunastu konarów korony drzewa. Przy północno-zachodnim krańcu jeziora znajduje się strzelnica wojskowa "Wołczkowo".

Opracował: Waldemar Hejza